टू डेज इन न्यू यॉर्क- सेलीन ते मॅरीअन

माझ्या लिहिण्यात ज्या चित्रपटांचे संदर्भ नियमितपणे येतात, त्यातली दोन महत्वाची नावं ,म्हणजे `बीफोर सनराईज` आणि `बीफोर सनसेट`. `थिंकिंग मॅन्स रोमॅन्टिक कॉमेडी` म्हणण्याजोगे हे रिचर्ड लिन्कलेटर दिग्दर्शित दोन चित्रपट एकत्रितपणे एका जोडप्याची गोष्ट सांगतात. अमेरिकन जेसी (इथन हॉक) आणि फ्रेन्च सेलीन (जुली डेल्पी) यांची युरोरेल वर गाठ पडणं अन दुस-या दिवशी पहाटेपर्यंतचा वेळ त्यांनी व्हेनीसच्या रस्त्यांवर मजेत गप्पा मारत घालवणं अशी यातल्या पहिल्या भागाची गोष्ट होती. या एका रात्री घडणा-या गोष्टीनंतर प्रेक्षकांची या दोघांशी पुन्हा गाठ पडली ती थेट दुस-या भागात ,तब्बल दहा वर्षांनी. ही दहा वर्षांची उडी चित्रपट प्रदर्शनात होती तशीच कथानकात देखील होती. गोष्टीतल्या त्या रात्रीनंतर बरोबर दहा वर्षांनी झालेली या दोघांची पुनर्भेट या चित्रपटांना रसिकांच्या मनात कायमचं स्थान देऊन गेली. हे चित्रपट आणि या वर्षीच प्रदर्शित झालेला ’टू डेज इन न्यू यॉर्क’ यांमधे फार जवळचा संबंध आहे.
बीफोर सनराईज-बीफोर सनसेट प्रमाणेच आजच्या काळातले प्रेमसंबंध, नात्यांमधली शक्ती वा कमकुवतपणा तपासून पाहाणा-या टू डेज इन पॅरीस-टू डेज इन न्यू यॉर्क या चित्रद्वयीचा ,हा दुसरा भाग आहे. मात्र या दोन चित्रद्वयींमधे केवळ विषयाचं आणि शीर्षकातल्या पुनरावृत्तीचं साम्य नाही. तपशिलाचंही आहे. कथानकाची बांधणी सैलसर ठेवून सलग चढत्या पट्टीतले गतीमान प्रसंग रंगवण्यापेक्षा रेंगाळणा-या संभाषणाला प्राधान्य देणारी संहीता,प्रमुख व्यक्तिरेखांमधला संस्कृतीसंघर्ष, परिचित सुप्रसिध्द शहरांची पार्श्वभूमी ,संवादांचा खरेपणा अशा अनेक गोष्टी सांगता येतील.ही साम्यस्थळं हा योगायोग नाही. कारण सनराईज-सनसेट मधे सेलीनच्या भूमिकेत दिसलेल्या आणि सनसेटमधे तर सहलेखिकेच्या हुद्दयाला पोहोचलेल्या जुली डेल्पीचीच ही नवी चित्रद्वयी आहे. इथेही ती प्रमुख भूमिकेत आहेच, वर लेखन ,दिग्दर्शन आणि संकलन या तिन्ही जबाबदा-याही तिनेच पार पाडल्या आहेत.
हा जरी दुसरा भाग असला ,तरी ’त्या’ चित्रद्वयीप्रमाणेच इथेही ,पूर्वकथानक माहीत असणं गरजेचं नाही, पण असल्यास ,तुमच्या अनुभवात भर पडू शकते. सनराईज-सनसेट द्वयी आणि टू डेज द्वयी यांमधे एक महत्वाचा फरक आहे आणि तो म्हणजे मूळ चित्रपटांमधे गृहीत असणारा प्रेमाच्या पर्मनन्सवरला विश्वास बाजूला होउन इथे त्याची जागा अधिक प्रॅक्टिकल दृष्टिकोनाने घेतली आहे. (कदाचित हा फरक अमेरिकन दिग्दर्शक आणि युरोपिअन दिग्दर्शक यांच्या नजरेतलाही असेल). त्यामुळे जुली डेल्पीने उभं केलेलं मॅरीअन हे फोटोग्राफिक आर्टिस्टचं पात्र हे टू डेज च्या दोन्ही भागात असलं तरी तिचे जोडीदार इथे कायम राहात नाहीत. पहिल्या भागातल्या जॅकची ( अँडम गोल्डबर्ग) जागा इथे मेरीअनच्या नव्या ब्लॅक मित्राने, मिन्गसने (क्रिस रॉक) घेतलेली . दोघं जण ,आपापल्या मुलांसह (प्रत्येकी एक) न्यू यॉर्कमधल्या एका छानशा अपार्टमेन्टमधे राहातात. (हे अपार्टमेन्ट, उत्तम नेपथ्याचं उदाहरण म्हणून पाहाण्यासारखं.व्यावसायिक चित्रपट हे अनेकदा उत्तम सजवलेली ,मात्र जेनेरीक, त्यात राहाणा-या व्यक्तिरेखांचा म्हणावा तितका विचार न करणारी घरं आपल्यापुढे मांडतात . हे मात्र ,कदाचित चित्रपट इन्डी असल्यामुळेच ,जिवंत घर आहे. यात दर खोलीचा स्वतंत्र विचार आहे. लांबट ,काहिशी अडचणीची लिव्हिंग रुम, मिन्गसची स्टडी, बाथरुम्स आणि त्यांच्या तकलादू भिंती, इमारतीची लिफ्ट ,हे सारं ,हे घर जे लोक वापरताहेत ,त्यांच्या व्यक्तिमत्वाशी, त्यांच्या समाजातल्या स्थानाशी, व्यवसायाशी सुसंगत आहे.)
चित्रपटाच्या नावात उल्लेखलेले दोन दिवस, हे मॅरीअनच्या फोटोग्राफी एक्झिबिटच्या निमित्ताने तिच्या फ्रेन्च कुटुंबियांनी न्यू यॉर्कला भेट देण्याचे दिवस आहेत.तिचे विक्षिप्त वडील (आल्बर्ट डेल्पी ,जुली डेल्पीचे खरोखरचे वडील), दर गोष्टित बरोबरी करू पाहाणारी बहीण रोज ( अलेक्शिआ लॅन्डो) आणि तिचा सध्याचा (आणि मॅरिअनचा एके काळचा)प्रियकर मानू (अलेक्झान्डर नाहो) यांच्या येण्याने मॅरिअन आणि मिन्गसच्या आखीव आयुष्यात होणारी उलथापालथ ,हा चित्रपटाचा जीव आहे.लिन्कलेटरच्या मूळ चित्रपटांप्रमाणेच डेल्पीच्या चित्रपटांनाही गोष्ट रचण्याशी फारसं देणंघेणं नाही. एकदा का ही संस्कृतीसंघर्षाला पूरक कल्पना पेरली , की पुढे तो फोकस्ड अशा स्वरुपाचं कथानक मांडत नाही. खरं तर या कल्पनेची मांडणी खूप विनोदी, अगदी फार्सच्या पध्दतीने करणंदेखील शक्य आहे ,पण डेल्पी त्या प्रकारचं काम करत नाही. आपल्या आजवरच्या अभिनेत्री आणि दिग्दर्शिका म्हणून असलेल्या लौकिकाला साजेलशा शैलीत ही आधुनिक प्रेमकथा मांडते. ती उलगडते ,ती ब-याचशा सुट्या ,गंमतीदार प्रसंगांमधून.विनोद इथे महत्वाचा आहे ,पण खो खो हसवणारा नाही. (जरी मॅरीअनच्या खोट्या ब्रेन ट्यूमर प्रकरणासारखे त्याही वळणाचे काही प्रसंग आहेत)माणसांच्या वागण्याच्या पध्दती, त्यांच्या स्वभावाविषयीची निरीक्षणं यातून इथला विनोद तयार होतो. तो थोडा प्रासंगिक आहे, पण एखादा प्रसंग वगळता शाब्दिक नाही. दोन तीन वेगवेगळी कथासूत्र इथे आलटून पालटून हजेरी लावतात. एक आहे ,ते मॅरीअनच्या कुटुंबातल्या अंतर्गत तणावाचं. दुसरं अर्थातच फ्रेन्च आणि अमेरिकन यांच्यातल्या विरोधाभासाचं, तर तिसरं आहे थोडं मेटाफिजिकल पध्दतीचं, आपल्या प्रदर्शनात मॅरीअनने योजलेल्या आपल्या आत्म्याच्या सिम्बॉलिक विक्रीचं ,जे काही प्रमाणात कलावंत आणि त्याची कला याच्याशी संबंधित आहे. नात्यांमधला बदल (खरं तर येत जाणारा दुरावा) हे सूत्र तर जवळजवळ सार्वत्रिकपणे चित्रपटभर पसरलय. किंबहुना आधीच्या चित्रपटापासूनच. इथली मॅरीअनच्या एक्झिबिशनची थीम त्यावर शिक्कामोर्तब करते.
व्यक्तिश: मला विचारलं तर मी टू डेज मधल्या मॅरीअनपेक्षा सनराइज-सनसेट मधली सेलीन अधिक आवडल्याचं सांगेन, मात्र प्रत्यक्षात मॅरीअन आणि सेलीन फार वेगळ्या नाहीत. किंबहुना जेसीला व्हेनीसमधे सापडल्यानंतर दहा वर्षांनी पुन्हा त्याच्याशी गाठ पडेपर्यंतच्या काळातल्या सेलीनच्या आयुष्याचं वर्णन दोन्ही टू डेज पाहाताना आठवल्यावाचून राहात नाही. कदाचित या चित्रपट बनवण्यामागे ती प्रेरणा असणंही शक्य आहे. अर्थात सेलीनच्या पूर्वायुष्यात कोणी जेसी येउन गेला का हे कळायला मार्ग नाही. पण निदान पुढे कुठेतरी तो भेटेलशी इच्छा आपण व्यक्त करु शकतो. आणि नाहीच भेटला ,तर ’टू डेज इन न्यू यॉर्क ’ने देउ केलेलं टेन्टेटिव हॅपी एन्डिंग आहेच !
- गणेश मतकरी