ऑस्कर 2015 - अर्थपूर्णतेचा शोध

>> Sunday, February 22, 2015


यंदाच्या ऑस्कर नामांकनांना घेतल्या जाणाऱ्या आक्षेपातला प्रमुख आक्षेप म्हणजे या साऱ्या चित्रपटाना असणारं प्रायोगिक वळण.पुरस्कार व्यावसायिक चित्रपटांना दिले जाणारे असताना प्रत्यक्ष ऑस्कर पुरस्कार सोडा, पण नामांकनातही तद्दन व्यावसायिक ( चांगल्या अर्थाने) चित्रपटांना स्थान नसेल, तर लोक ऑस्कर पहायला तरी का जातील, असा एक सूर या वेळी एेकू येतो आहे. त्यात अगदी चूक म्हणण्याजोगं काही नाही.पीटर जॅक्सनच्या लॉर्ड ऑफ द रिंग्जच्या अखेरच्या भागाने पारितोषिकांची लूट केली होती, पण त्याच दिग्दर्शकाच्या त्याच वळणाच्या हॉबिट चित्रत्रयीच्या अखेरच्या भागाचं मुख्य नामांकनात नाव नाही. क्रिस्टफर नोलनच्या डार्क नाईटने काही वर्षांपूर्वी चांगलाच ऑस्कर बझ तयार केला होता, पण त्याच्या या वर्षीच्या इन्टरस्टेलरचं जगभर कौतुक होऊनही, ऑस्करने त्याला सर्वोत्कृष्ट चित्रपटांच्या नामांकनात  घेतलेलं नाही. त्याएेवजी आहेत ते बरेचसे गंभीर वळणाचे, छोट्या - पर्सनल गोष्टी सांगणारे, छोटेखानी चित्रपट. त्यातल्यात्यात भव्य चित्रपट मानायचे तर दोन निघतील. छायाचित्रणात महत्वाचा प्रयोग करणारा बर्डमॅन ज्याच्याबद्दल आपण मागे बोललो , आणि अर्थात वेस अॅन्डरसनचा ' द ग्रँड बुडपेस्ट होटेल'. बर्डमॅनप्रमाणेच यालाही सर्वोत्कृष्ट चित्रपट आणि दिग्दर्शक यांसह  नऊ विभागात नामांकनं आहेत.

अँडरसन हे एक नाव हॉलिवुडच्या साच्यात जराही न बसणाऱ्या , पण तरीही वर्षानुवर्ष याच लोकांमधे राहून, त्यांच्यातले अनेक नट वापरुन ,अत्यंत वेगळ्या धर्तीचे चित्रपट बनवणाऱ्या दिग्दर्शकांमधे अग्रणी मानता येईल. रशमोर ( १९९८) , द रॉयल टेनेनबॉम्स ( २००१), द दार्जिलींग लिमिटेड ( २००७) किवा मूनराईज किंगडम (२०१२) सारखे चित्रपट त्यांच्या विक्षिप्त विनोदाने, अवघड आशयाने आणि अनेक स्टार्सच्या अनपेक्षित भूमिकांमुळे महत्वाचे ठरतात. हे चित्रपट त्यांच्या दिग्दर्शकाबद्दल फार अनुकूल वा फार प्रतिकूल ,या दोन टोकाची मतं प्रेक्षकात तयार करु शकतात. बुडपेस्ट हा त्याचा त्यामानाने कथेच्या पातळीवर कळायला सोपा आणि गंमतीदार सिनेमा. फ्लॅशबॅक हे तंत्र कथेला चौकट टाकण्यासाठी , संदर्भ देण्यासाठी आणलेलं आपण पाहिलेलं आहे, पण इथे त्यांचा वापरही वेगळाच.

कथानक घडतं ते युरोपमधल्या रिपब्लिक ऑफ झुब्रावका या कल्पित देशात . चित्रपट सुरु होतो १९८५ मधे, तिथून मागे जात पोचतो १९६८ मधे , ग्रँड बुडपेस्ट होटेलच्या उतरत्या काळात. तिथे एका लेखकाला ( जुड लॉ ) हॉटेलचा मालक झीरो मुस्ताफा ( एफ मुरे एब्राहम) आपल्या तरुणपणची ( तरुण झीरो- टोनी रेवोलोरी)  गोष्ट सांगायला लागतो आणि आपण पोचतो थेट १९३० मधे, गुस्ताव (राल्फ फाईन्स) या मॅनेजरच्या हाताखाली भरभराट होणाऱ्या हॉटेलवर. हे चित्रपटाचं मुख्य कथानक. कथानक म्हंटलं तर थ्रिलरच्या वळणाचं, ज्यात खून , मारामाऱ्या , कारस्थानं, बदललेली मृत्यूपत्रं, जेलमधून पलायन, पाठलाग असं सारं काही येतं, पण अँडरसनचे चित्रपट हे आपल्या गतीने, आपल्या मर्जीने जातात. चित्रप्रकाराची बंधनं त्यांना पडत नाहीत. यात कथानक धडताना समोर दिसतय तितकीच  त्यामागची पार्श्वभूमीही महत्वाची ठरते. कम्युनिझम, युध्द, राजकीय अंदाधुंदी, नशीब, या साऱ्यांचा प्रत्यक्ष - अप्रत्यक्ष परीणाम आपलं आयुष्य घडवतो हे इथे दिसतं. तेही अधोरेखित करण्याची गरजही न पडता.

 बुडपेस्ट जुन्या युक्त्यांना नव्या सफाईने सादर करतो. स्टॉप मोशन/ बॅक प्रॉजेक्शन ही तंत्र ज्या काळात वापरली जायची त्या काळातलं कथानक सांगताना दिग्दर्शक तीच जुनी तंत्र वापरतो. त्याचा कॅमेराही अनेकदा वापरला जातो, तो चित्रपटाची चौकट हे रंगभूमीवरलं उत्तम नेपथ्य असल्यासारखा. दृश्य संकल्पनेचा अभिजात विचार डोळ्यांपुढे ठेवत तो आपली चौकट आखतो आणि पात्रांना त्यावर स्थान देतो. शैली, साधनं यांचं जुन्या नव्याचं हे मिश्रण त्याच्या केवळ याच चित्रपटात आहे असं नाही. एका परीने तो अँडरसनचा ट्रेडमार्क आहे. वर सांगितलेले अभिनेते यात प्रमुख असले तरी एड्रीअन ब्रॅडी, विलेम डफो, जेफ गोल्डब्लूम, एडवर्ड नॉर्टन असे अनेक मोठे, लोकप्रिय  कलाकार यात छोट्या मोठ्या भूमिकांत आहेत. अँडरसनचे खास ओवेन विल्सन आणि बिल मरी देखील दर्शन देऊन जातात. केवळ या साऱ्यांनी मनापासून गंमत वाटून केलेलं काम म्हणूनही बुडपेस्ट उल्लेखनीय आहे. या दिग्दर्शकाचा जो प्रेक्षक आहे, त्यांनी चित्रपटाला आपलं म्हंटलय . ऑस्कर मिळणं न मिळणं हे आता दुय्यम आहे.

सामान्यत: ऑस्कर नामांकनांमधे चरित्रपटांना खास स्थान असतं, कारण व्यावसायिकतेतही या मंडळींचा अर्थपूर्णतेचा शोध सुरुच असतो, मग तो कमी प्रमाणात का असेना. त्यामुळेच पुस्तकं , चरित्र यांचं सहाय्य त्यांच्या अनेक चित्रपटाना मदतीचं ठरतं. यंदाच्या नामांकनात या प्रकारचे तीन चित्रपट आहेत, पण अमेरिकन स्नायपरला युध्दपटांचा अधिक मोठा संदर्भ आहे. त्या तुलनेत स्टीवन हॉकिंग यांच्या चरित्रावर आधारित जेम्स मार्श दिग्दर्शित ' द थिअरी ऑफ एव्हरीथिंग', आणि अॅलन टुरिंग या गणितज्ञाच्या चरित्रावर आधारलेला मॉर्टन टिल्डम दिग्दर्शित ' द इमिटेशन गेम ' हे अधिक सरळसोट चरित्रपट म्हणता येतील.

काही बाबतीत, या दोन्ही चित्रपटांमधे साम्य आहेत. या दोन्ही चरित्रनायकांचा आजच्या विज्ञानाशी बराच संबंध आहे. हॉकिंग यांचा काळासंबंधातला रिसर्च तर जगप्रसिध्द आहेच, वर टुरिंग यांनी कोड ब्रेकिंग यंत्रांवर केलेलं काम, हे संगणकाच्या शोधाला कारणीभूत ठरलेल्या संशोधनातलं मानलं जातं. दोघांनाही व्यक्तिगत आयुष्यात एकेका मोठ्या अडचणीशी झगडावं लागलं. मात्र फरक हा, की हॉकिंगनी त्यांच्या आजारावर मात करुन संशोधन सुरु ठेवलं, पण टुरिंगच्या काळात हॉमोसेक्शुअॅलिटीला समाजात असणारा प्रचंड विरोध त्याना एका मर्यादेपलीकडे सहन झाला नाही, आणि त्यांनी वयाच्या एकेचाळीसाव्या वर्षी आत्महत्या केली.

दोन्ही चित्रपट पाहिले तर इमिटेशन गेम  हा नक्कीच उजवा असल्याचं लक्षात येईल . नामांकनांकडे पाहूनही हे स्पष्ट व्हावं. थिअरीला दिग्दर्शनाचं नामांकन नाही. खरं तर दर्जात असा फरक असण्याचं कारण नाही. दोघांची आयुष्य तशाच नाट्यपूर्ण घटनांनी भरलेली आहेत आणि दोघांच्याही कामाचा अवाका प्रचंड आहे. तरीही हे होण्याचं एक कारण म्हणजे थिअरीच्या संहितेत हॉकिंगच्या व्यक्तीगत आयुष्याचा पुरेसा विचार झालाय, पण काम ही त्यांच्या आयुष्याची महत्वाची बाजू, कदाचित त्यांना जिवंत रहायला भाग पाडणारी प्रेरणा असूनही संहिता ते काम गृहीत धरते. क्वचित त्यांच्या थिसीसवर चर्चा होते, वा कधीतरी आपण त्यांच्या लेक्चरला हजेरी लावतो, पण ते पुरेसं नाही. बऱ्याच प्रमाणात त्यांचा मोठेपणा मानून चालावं लागतं. आता इथे अर्थात अशी अपेक्षा नाही,की चित्रपट पाहून आपल्याला हॉकिंगचं सारं संशोधन कळेल. ते तर त्यांची पुस्तकं वाचूनही कळायला कठीण आहे. पण हातपाय चालत नसताना, आवाज यंत्राच्या सहाय्याने पोचत असताना आपल्या मनावर, विचारांवर काय ताबा ठेवून हा माणूस इतक्या उंचीला पोचला असेल हे दिसणं आवश्यक होतं. थिअरी ते न दाखवता केवळ प्रेम आणि लग्नसंबंध या दोन बाजूंमधेच अडकून रहातो.

याउलट इमिटेशन गेम मात्र परिस्थितीचा सर्व अंगांनी विचार करतो. युध्दादरम्यान त्यांची भूमिका, वरिष्ठांनी उभ्या केलेल्या अडचणी, कोडब्रेकिंग मशीन उलगडल्यावरही युध्द जिंकण्यासाठी केलेला स्ट्रॅटेजीचा विचार, माणूस आणि यंत्र यांमधली तुलना, समाजाला उपकृत करणाऱ्या व्यक्तीकडे पहाण्याचं समाजाचं , वागण्यातला विरोधाभास दर्शवणारं धोरण अशा अनेक बाजू त्यात येतात. एक विशिष्ट काळ उभा करणं हे नेहमीच कठीण असतं. द इमिटेशन गेम ते उत्तमरित्या करुन दाखवतो.

गेम आणि थिअरी, या दोन्ही चित्रपटांमधे प्रमुख भूमिका करणाऱ्या नायकांना, बेनेडिक्ट कम्बरबॅच आणि एडी रेडमेनला ,  अभिनेत्याच्या भूमिकेसाठी नामांकन आहे.  या दोघांनीही काम उत्तम केलय यात शंकाच नाही, मात्र रेडमेनला मुळातच करण्यासारखं अधिक आहे. हॉकिंगना आपण सर्वांनी पाहिलेलं आहे, त्यांच्या आजाराची परिस्थिती आपल्याला माहीत आहे. त्यांची कुठेही नक्कल होऊ न देता त्या व्यक्तीरेखेला पडद्यावर उभं करायचं, हे अतिंशय कठीण आहे. यंदा अभिनेत्यांच्या नामाकनात इतरही चांगली नावं ( स्टीव कॅरेल, ब्रॅडली कूपर , मायकल कीटन) असली तरीही या नावावर जवळपास शिक्कामोर्तब झाल्यात जमा आहे. घोषणा व्हायचीच  काय ती बाकी आहे. अर्थात, या अशा मानाच्या पुरस्काराबाबत पारितोषिक मिळण्या इतकच नामांकनही महत्वाचं असतं. तुमच्या दर्जावर शिक्कामोर्तब करायला ते पुरेसं आहे.

काही वर्षांपूर्वी ऑस्करला सर्वोत्कृष्ट चित्रपटांची पाच नामांकनं असायची. पुढे हा आकडा वाढवून दहा पर्यंत नेण्यात आला. याला अर्थातच कारणं होती. तद्दन व्यावसायिक चित्रपटांच्या पलीकडे जाऊन अधिक विस्तृत पटावर चित्रपटांची दखल घेणं शक्य व्हावं हे एक, तर अधिक नामांकनांच्या निमित्ताने समारंभातही चित्रपट उद्योगाच्या अधिक मोठ्या तुकड्याला सामावून घेता यावं , आणि ओघानेच कार्यक्रमाचं आकर्षण अधिक वाढवून त्याची सेलेबिलीटीही वाढवावी हेदेखील तितकच महत्वाचं. यामुळे होतं काय, की दर वर्षी नामांकनांवर हक्क सांगणाऱ्यांमधे काही चित्रपट असे असतात ज्यांना नामांकनात असूनही सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचं पारितोषिक मिळण्याची जराही शक्यता नाही. यंदा असे चित्रपट आहेत, ते डेमिएन चेजेलचा 'व्हिपलॅश', आवा डुवर्नेचा 'सेल्मा' आणि क्लिन्ट इस्टवुडचा ' अमेरिकन स्नायपर'.
या चित्रपटांना पुरस्कार नक्की मिळणार नाही हे जवळपास ठरल्यात जमा असलं तरी याचा अर्थ हे चित्रपट चांगले नाहीत असा मात्र मुळीच नाही. ते ऑस्करच्या गणितात बसणं कठीण आहे इतकच. यातले दोन चित्रपट, म्हणजे स्नायपर आणि सेल्मा,  हे परस्परांपेक्षा खूपच भिन्न असूनही त्यांची काही एका पातळीवर तुलना होऊ शकते. इराकच्या युध्दात शौर्य गाजवून आलेल्या आणि युध्दबाह्य परिस्थितीत मारला गेलेल्या क्रिस काईल या अमेरिकेतल्या सर्वात तरबेज नेमबाजाची शौर्यगाथा आणि मार्टीन लूथर किंगने कृष्णवर्णीयांच्या हक्कासाठी दिलेला एेतिहासिक लढा, यात तुलनेसाठी साम्यस्थळं तरी काय, असा प्रश्न पडणं साहाजिक आहे. पण उत्तर तसं सोपं आहे. या दोन्ही चित्रपटांना सत्य घटनांचा आधार आहे. या दोन्ही चित्रपटांत दिसणारे लढे हे अमेरिकेची प्रतिमा काही प्रमाणात डागाळणाऱ्या इतिहासाचा भाग आहेत.
अमेरिकन स्नायपर हा पुष्कळ चालला. इस्टवुडसारख्या मोठ्या दिग्दर्शकाचा चित्रपट असल्याने अन चित्रपट स्वतंत्र कलाकृती म्हणून दर्जेदार असल्याने यात काही आश्चर्यही नव्हतं, पण पुढे यातून वाद उभे राहिले. चित्रपटाला ज्या युध्दाचा संदर्भ आहे, ते अाज अमेरिकन जनतेच्या डोक्यात ताजं आहे, किंबहुना व्हिएतनाम युध्दाप्रमाणेच जनता ते विसरुन जाण्याचा प्रयत्न करते आहे. अशा वेळी या युध्दातल्या  कामगिरीला लक्षवेधी ठरवणं, आणि १६० च्या वर इराकी नागरिकांचा ( युध्द परिस्थिती पहाता हे सारे सैनिक नक्कीच नव्हते. किंबहुना अमेरिकन बाजू ही इथे मुळातच वादग्रस्त असल्याने,प्रत्यक्ष इराकी सैनिकांनाही एक नैतिक अधिकार होता. त्याहूनही महत्वाचं म्हणजे काईलचे सारे बळी तरी जस्टीफाईड होते का , असाही एक प्रश्न आज डोकं वर काढून राहिला आहे. ) बळी घेणाऱ्याला नायक म्हणून चित्रित करणं , हे अनपेक्षित आहे. इस्टवुडच्या आधीच्या युध्दपटांमधे ( लेटर्स फ्रॉम आयवो जिमा आणि फ्लॅग्ज ऑफ अवर फादर्स) दिसणारा युध्दविरोधी दृष्टीकोनही इथे पुसट झालेला दिसतो . काईलची भूमिका करणाऱ्या ब्रॅडली कूपर ला इथे सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्याचं नामांकन आहे, पण स्वत: इस्टवुडला दिग्दर्शन विभागातून बाहेर ठेवलेलं दिसतं. ही सारी पार्श्वभूमी लक्षात घेतली ,तर सर्व सामाजिक-राजकीय संदर्भ विसरल्यास चांगला वाटणारा हा चित्रपट वा त्यातला अभिनेता ,स्पर्धेत टिकाव धरतीलसं वाटत नाही.
'सेल्मा' मधला कृष्णवर्णीयांचा नागरी हक्कांचा लढाही वॉर ऑन टेरर इतकाच विसरण्याजोगा, कदाचित थोडा अधिकच. मात्र त्याला आता बराच काळ लोटल्याने , आणि चित्रपट योग्य बाजूच उचलून धरत असल्याने ऑस्कर नामंकन योग्यच, अपेक्षितही. मात्र प्रत्यक्ष ऑस्कर पुरस्कारांमधला कृष्णवर्णीयांचा इतिहास लक्षात घेतला, तर सेल्मा जिंकणं केवळ अशक्य. सेल्मा घडतो, तो १९६४ मधे मार्टीन लूथर किंगना नोबेल पारितोषिक मिळाल्यानंतरच्या काळात अन त्यात दिसतो तो मतदानाच्या मूलभूत हक्कासाठी दिलेला लढा . कागदोपत्री कृष्णवर्णीयांना हक्क मिळाल्यानंतरही ते अंमलात आणण्यासाठी गोऱ्यांकडून झालेला विरोध, प्रत्यक्ष राष्ट्राध्यक्ष जॉन्सन यांनी ठाम पाठींबा देताना केलेली टाळाटाळ आणि  लढ्यादरम्यान झालेले अनन्वित अत्याचार, हे सारं सेल्मा अतिशय प्रखरपणे दाखवतो. आपल्या प्रेक्षकाकरता ज्याप्रमाणे लिंकन मधले तपशील काहीसे अवघड होते, तसेच इथलेही आहेत, पण दृश्य रुपात सेल्मा हा अधिक वरचढ आहे.
मार्टीन लूथर किंग ( डेव्हिड ओयेलोवो) ही व्यक्तिरेखा इथे प्रमुख असली तरी हा लिंकनसारखा एकखांबी तंबू नाही. याचा फोकस प्रामुख्याने एका घटनाक्रमावर असला तरी त्यातलं अनेक पातळ्यांवर चालणारं विस्तृत राजकारण, त्याबरोबरच प्रत्यक्ष लढा, यांमुळे ही भूमिका इतरांबरोबर विभागली जाते. तरीही या भूमिकेला ऑस्कर नामांकन मिळणं हे योग्य झालं असतं. ते नं मिळणं हे आश्चर्यकारक तर आहेच, वर ते अधिक आक्षेपार्ह्य वाटतं ते यासाठी ,की हे महत्वाचं नावं वगळल्यामुळे यंदाच्या अभिनयाच्या २० जणांच्या नामांकन यादीत एकही कृष्णवर्णीय नाव उरत नाही. त्यात भर म्हणजे सेल्माची दिग्दर्शिका आवा डुवर्ने, हिलाही दिग्दर्शनाचं नामांकन मिळालेलं नाही. गेल्या वर्षी १२ इअर्स ए स्लेव च्या केलेल्या कौतुकाचं हे उत्तर म्हणावं का?
आपण गेले काही आठवडे चर्चा करत असलेल्या नामांकन यादीतलं कदाचित सर्वात वेगळं आणि अतिशय लक्षवेधी नाव म्हणायचं तर व्हिपलॅशचं म्हणावं लागेल. ज्याप्रमाणे बॉयहूड हा इंडी वर्गात बसणारा होता, त्याचप्रमाणे व्हिपलॅशदेखील आहे, पण हा बॉयहूडइतका संकल्पनेच्या पातळीवर महत्वाकांक्षी प्रयोग नाही. ही एका व्यक्तिगत अनुभवासारखी छोटी गोष्ट आहे.  तिची निर्मितीही छोट्या स्केलवरच केलेली आहे. मात्र ती पडद्यावर पहाणं हे थक्क करुन सोडणारं आहे.
हायस्कूलमधे शिकणारा आणि पुढे ड्रमर होऊ पहाणारा एक विद्यार्थी, आणि आपल्या चेल्यांकडून हवं ते काढून घेण्यासाठी कोणत्याही थराला जाणारा शाळेच्या बँडचा कन्डक्टर, यांमधल्या युध्दाचं हे चित्रण आहे.  दिग्दर्शक चेजेल याने ते स्वानुभवावर आधारल्याचं मानलं जातं.

सामान्यत: शिक्षक आणि विद्यार्थी यांच्यातलं नातं सांगणारे चित्रपट संवेदनशील वळणाचे असतात असं दिसतं.  गुड विल हन्टींग पासून तारें जमीं पर पर्यंत याची अक्षरश: शेकडो उदाहरणं देता येतील. व्हिपलॅश या साऱ्यांपासून वेगळा आहे. पहिल्याच प्रसंगात आपल्याला १९ वर्षांचा अँड्रू ( माईल्स टेलर) आणि कन्डक्टर फ्लेचर ( जे के सिमन्स , सहाय्यक अभिनेत्यांच्या नामांकनातलं महत्वाचं नाव)  यांच्यातली जी तणावपूर्ण भेट दिसते, ती आपल्याला पुढल्या भागात संपूर्णपणे गुंतवते. चित्रपट जो टोन पकडतो, तो एखाद्या थ्रिलरसारखा आणि पुढे काय घडणार याची उत्कंठा आपल्याला ग्रासून टाकते. अँड्रू आणि फ्लेचर यांच्यात तयार होणारं दहशतीचं नातं, त्यातून दिसणारे मानसिक ताण  तणाव, गुरुशिष्यातल्या नात्याचे सहसा संबोधले न जाणारे पदर आणि या दोन्ही बाजूंबद्दल निघणारे  काय बरोबर-काय चूक या संबंधातले निष्कर्ष यातून एक अविस्मरणीय चित्रपट तयार होतो. शेवटच्या कॉन्सर्टमधे फ्लेचरने मांडलेला ट्रॅप आणि त्यातून अँड्रूत होत गेलेला बदल हे सिनेमा या माध्यमाचा परिणाम आपल्यावर नव्याने ठसवायला पुरेसं आहे. काहीही नेत्रदीपक , चमत्कृतीजन्य विषय नसताना, भव्य स्पेशल इफेक्ट नसताना , वरवर साधा विषय असताना दिग्दर्शक आपल्या कथानक सांगण्याच्या पध्दतीमधून काय चमत्कार करु शकतो, ते व्हिपलॅश पाहून समजतं. त्याला पुरस्कार मिळणार नाही हे माहीत असूनही, तो मिळावा असं निश्चित वाटतं, तेही त्यामुळेच.

माझ्या अनुभवानुसार या आठ चित्रपटांमधल्या स्पर्धेत कोण जिंकेल कोण हरेल याबद्दल अंदाज बांधणं हे म्हंटलं तर कठीण आहे , म्हंटलं तर सोपं. ही निवड होते, ती छोट्या ज्युरींमधून नाही, तर सर्व अॅकेडमी मेम्बर्सनी केलेल्या मतदानातून, त्यामुळे कस केवळ चित्रपटाच्या दर्जाचा लागत नाही,तर चित्रपटसंस्था आपले चित्रपट कसे, किती लोकांपर्यंत पोचवतात याचाही लागतो. ऑस्कर पुरस्कारांची वेळ जसजशी जवळ येत जाते, तसं येणाऱ्या बातम्या, वाढती लोकप्रियता, चर्चा, प्रसिध्दी, वाद, यांमधून हळूहळू चित्र स्पष्ट व्हायला लागतं. आज विचारलं तर मी ठामपणे एवढच सागू शकतो, की बर्डमॅन आणि बॉयहूड, यांमधला एक चित्रपट सर्वोत्कृष्ट ठरेल. त्यांचे विषय, त्यांचा अवाका, त्यांचं सादरीकरण, आणि त्यांचं होणारं कौतुक ,हे सारं पाहून तसं या घडीला तरी वाटतं. बाकी आपण लवकरच पहाणार आहोत. शुभेच्छा तर साऱ्यांनाच आहेत,' मे द बेस्ट फिल्म विन ! '

- गणेश मतकरी

Read more...

बॉयहूड- बारा वर्षांचा प्रवास

>> Friday, February 13, 2015


अॅन्डी वॉरहॉल या वादग्रस्त कलाकाराचा एक चित्रपट आहे. 'एम्पायर' नावाचा. लांबी आठ तासाच्या आसपास. त्यात कलाकार कोण म्हणायचं, तर फक्त एम्पायर स्टेट बिल्डींग.  एका विशिष्ट जागी कॅमेरा लावून सूर्यास्तापासून ते रात्रीच्या एका प्रहरापर्यंत या इमारतीचं केलेलं हे चित्रण. सूर्यास्ताची वेळ , मग काळोख, दिवे लागणं , या प्रकारे हे चित्रण पुढे सरकतं. घडत म्हंटलं तर काहीच नाही, पण हे 'काहीच नाही', चिकार काळ घडतं. २०१४ मधे या चित्रपटाचा एक पूर्ण लांबीचा खेळ करण्यात आला. आणि तो पहाताना कंटाळा येणार हे गृहीत धरून गेलेले प्रेक्षकही या वरवर साध्या चित्रपटाच्या ताकदीने गडबडले. हा चित्रपट करतो काय, तर काळाची नोंद ठेवतो . आणि चित्रपटाची काही घडण्याची, घडवण्याची गरज संपली की प्रेक्षक लहान सहान गोष्टींमधे अडकत जातो. इमारतीवरल्या दिव्यांचे पॅटर्न, काचेवरची प्रतिबिंब, अंधारात दिसणारा इमारतीचा भारदस्त आकार, इतरही. अर्थात, एम्पायर हा एक प्रयोग आहे. चित्रपट हा परिचित आकार, माध्यम वापरत असला तरी तो मानला जातो तो कलाकृती म्हणून. त्याला रिअल वर्ल्ड अॅप्लिकेशन नाही. मात्र त्या पातळीवर जाऊ शकणारी  कलादृष्टी आणि  विचार असणारा आणि तो प्रेक्षकांना कळेलशा पध्दतीने त्यांच्यापर्यंत पोचवू शकणारा, मला वाटतं रिचर्ड लिंकलेटर हा एकमेव दिग्दर्शक आज समांतर आणि व्यावसायिक अमेरिकन चित्रपटात कार्यरत असेल. त्यामुळेच, यंदाच्या ऑस्कर स्पर्धेत 'बर्डमॅन' खालोखाल महत्वाचा चित्रपट म्हणून त्याच्या ' बॉयहूड' कडे पहावं लागेल.

काळाला आपल्या चित्रपटात पकडण्याचा लिंकलेटरचा प्रयत्न जुनाच आहे. त्याच्या बीफोर चित्रत्रयीत ( बीफोर सनराईज, बीफोर सनसेट, बीफोर मिडनाईट) मधे त्याने जेसी आणि सेलीन या दोन पात्रांना आपल्याला नऊ नऊ वर्षांच्या कालावधीने भेटवलं, मात्र हे अंतर केवळ चित्रपटातल्या काळात नव्हतं, तर चित्रीकरणाच्या काळातही (१९९५/२००४/२०१३) होतं. त्यामुळे व्यक्तीरेखांमधला बदल हा संपूर्ण होता. त्यांच्या वयात, अनुभवात, व्यक्तीमत्वात दिसणारा होता. बीफोर मालिका आणि बॉयहूडची तुलना केली, तर दिसतं, की  बॉयहूडमधे या दिग्दर्शकाने एक पाऊल पुढेच टाकलं आहे.

बॉयहूडचा चित्रप्रकार पहायचा तर त्याला 'कमिंग ऑफ एज' चित्रपट म्हणता येईल. म्हणजे बालपण सरुन वयात येण्याचा मोठा टप्पा दाखवणारा चित्रपट. मात्र इथलं वयात येणं केवळ कथेपुरतं नाही, तर इथे आपण चित्रपटाच्या नायकाच्या भूमिकेतल्या एलार कोल्ट्रेनला,  आपल्या डोळ्यांसमोर वाढताना, मोठं होताना पाहू शकतो. वयाच्या सहाव्या वर्षापासून ते थेट अठराव्या वर्षापर्यंत. ते शक्य व्हावं म्हणून चित्रपटाचं शेड्यूलही २००२ ते २०१३ असं लांबच लांब ठरवलं गेलं, आणि लिन्कलेटर आणि त्याच्या कलाकारांनी दरवर्षी थोडा थोडा भाग चित्रीत करत चित्रपट पूर्णत्वाला नेला. आपल्यासारख्या, पडद्यावर धावताधावता दहा ते पंचवीस अशी वयाची उडी मारणाऱ्या नायकांचे हिंदी चित्रपट रिचवलेल्या  प्रेक्षकांना, हे असं काही घडवलं जाऊ शकत हा एक  कल्चर शॉकच आहे, पण कोणत्याही देशात, चित्रपटसृष्टीत, या प्रकारचा प्रयोग हा दुर्मिळच ठरावा.

कोल्ट्रेनने रंगवलेली मेसन ईव्हान्स ज्यु. ही एकच व्यक्तीरेखा इथे आपल्याला डोळ्यांसमोर वाढताना दिसते असंही नाही, तर एक संपूर्ण कुटुंब दिसतं. मेसनची बहिण समॅन्था हिच्या भूमिकेतली लिंकलेटरची मुलगी लोरेली , आणि आईबापाच्या भूमिकेतले पॅट्रिशिआ आर्केट ( ऑलिविआ इवान्स) आणि बीफोर चित्रत्रयीसह  लिंकलेटरच्या चित्रपटात वेळोवेळी दिसणारा इथन हॉक ( मेसन इवान्स सि.) या चौघांचं हे कुटुंब आहे. या चारही अभिनेत्यांना या कालावधीत हळूहळू सहजपणे बदलत जाताना पहाणं हा एक अद्भुत प्रकार आहे. खासकरुन त्या दोन पोरांना, कारण त्यांच्यातला बदल अधिक मूलभूत स्वरुपाचा, त्यांचं व्यक्तिमत्व घडवणारा आहे.

आता बारा वर्ष चालणारी कथा, म्हणजे घडवणार तरी काय, हा प्रश्नच व्यर्थ आहे, कारण सामान्यत: ज्या प्रकारची गती चित्रपटांना दिली जाते तशी गती , तसं नाट्य इथे अपेक्षितच नाही. इथे जे नाट्य आहे, ते वास्तवाशी जोडलेलं, सामान्य माणसांच्या आयुष्यात ज्या प्रकारे ते येऊ शकेल तेवढं आणि तेवढच. पण त्याला तरी कमी कसं म्हणायचं. एक सहा वर्षांच्या मुलाचं आपल्या डोळ्यांसमोर  एका तरुणात रुपांतर होणं यापेक्षा अधिक नाट्यपूर्ण काय असेल?

असं असूनही, हा माहितीपट नाही. त्याला एक रचना आहे. त्यातल्या व्यक्तिरेखांना एक चढा आलेख आहे. चित्रपटाच्या सुरुवातीला दिसतं ते पॅट्रिशिआ आणि तिची मुलं, यांचं तीन माणसांचं कुटुंब. तिची ओढाताण, तिने पुढलं शिक्षण घ्यायचं ठरवणं आणि आपल्या आईकडे रहायला जाणं . मुलांची बसून गेलेली घडी त्यातून विस्कटणं आणि एका नव्या जागी ती बसवणं भाग पडणं. पॅट्रीशिआ आणि मेसन सि. हे एकत्र रहात नाहीत,आणि पॅट्रीशिआचा त्याच्या निष्काळजीपणावर पूर्ण विश्वास आहे, पण दोघांनाही एकमेकांचं मुलांवर प्रेम आहे हे माहीत आहे, आणि हे संबंध टिकावे म्हणून ते जमेल ते सगळं करतात. पुढे या सर्वांच्याच आयुष्यात अनेक स्थित्यतरं येत जातात, पण नातं टिकवण्याचा प्रयत्नही केला जातो, अगदी प्रामाणिकपणे.

हे घडताना आपल्याला अमेरिकन आयुष्याची एक छान, साधी झलक मिळत रहाते. ज्या काळात हे सारं घडतय, तो काळही अगदी साध्या तपशीलांमधून नोंदवला जातो. हे तपशीलही अगदी ठळक असण्याची गरज नसते.  मेसनने केस वाढवणं, त्याच्या सावत्र वडीलांनी त्याच्या मनाविरुध्द ते भादरुन टाकणं आणि या बदललेल्या लुकला वर्गातल्या एका मुलीची पसंती मिळणं, इतक्या साध्या गोष्टींनीही आपल्याला त्या काळाचा एक संदर्भ तयार होऊ शकतो. आपण या साऱ्या घडण्याला जवळून पहातो, एखाद्या जवळच्या व्यक्तीचं आयुष्य न्याहाळत असल्याप्रमाणे. अर्थात बारा वर्ष या साऱ्याना एकत्र सलगपणे पाहिल्याने, आणि त्यांच्या आयुष्यातले महत्वाचे टप्पे न्याहाळल्याने आपल्याला थेटपणे  या व्यक्तीरेखांबद्दलचीआणि अप्रत्यक्षपणे एकूणच जगण्याबद्दलची एक दृष्टी तयार होते. यातले मेसन आणि समॅन्था मोठे होऊन जसे बनतात, जे बनतात त्यात त्यांच्या मूळ प्रवृत्तीचा भाग किती? विभक्त कुटुंबाचा त्यांच्या संवेदनशीलतेवर काही परिणाम झाला असेल का? मेसन सि. चा सत्प्रवृत्त अव्यवस्थितपणा आणि पॅट्रीशिआचं मुलांना जपत रहाणं नसतं, तर ही मुलं कोणी वेगळीच आली असती का?

आपण हाय कॉन्सेप्ट सायन्स फिक्शन, वा फिलॉसॉफिकल वळणाच्या चित्रपटांमधे फ्री विल विरुध्द डिटर्मिनिझम हा झगडा पहातो. माणसाला निर्णयाचं स्वातंत्र्य आहे का तो केवळ एका ठराविक रस्त्यावरच चालू शकतो, हा प्रश्न जितका त्या चित्रपटांमधे महत्वाचा आहे ,तितकाच इथेही, कारण इथे तो कोणत्या कल्पनाविष्काराशी जोडला नसून वास्तवाशी संबंधित आहे. यातल्या मेसन वा समॅन्थाला आपला रस्ता निवडायचं स्वातंत्र्य आहे की ते ज्या परिस्थितीच्या चौकटीत आहेत, ती चौकटच त्याचा रस्ता आखून देतेय असा हा प्रश्न. व्यक्ती आणि समाज यांच्या परस्परसंबंधाचा विचार करायला लावणारा. तोही आपण काही फार नवं करतोय, असा अविर्भाव न आणता.

बॉयहूड ऑस्कर मिळवेल अशा भ्रमात मी नाही, खरं तर त्याला ते मिळालं, तर मला थोडी फसगतच झाल्यासारखं वाटेल. कारण बॉयहूड चं वळण हे व्यावसायिक चित्रपटांचं नसून इंडी नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या इंडीपेन्डन्ट सिनेमा या संस्कृतीचं आहे. त्यासाठी ओळखल्या जाणाऱ्या आणि ऑस्करच्या आदल्या रात्री दिल्या जाणाऱ्या इंडीपेन्डन्ट स्पिरीट अवॉर्ड्समधेही बॉयहूडला नॉमिनेशन आहेच. आणि ते अवॉर्ड बॉयहूडने मिळवणं , हे ऑस्कर मिळवण्यापेक्षा अधिक योग्य होईल. ऑस्कर ही व्यावसायिक चित्रपटांसाठी दिली जाणारी पारितोषिकं आहेत, आणि आशयाबरोबरच व्यावसायिकता दिसणं हे त्या पुरस्कारासाठी आवश्यक वाटतं, जे बॉयहूडमधे जवळजवळ नाहीच. पण कोणी असंही विचारु शकतं , की मग या किंवा अशा चित्रपटांना ऑस्कर नामांकन तरी का मिळावं, तर त्याचं उत्तर हे, की नामांकनं ही अनेकदा कामाचा मान ठेवण्यासाठीही असतात. हे दिग्दर्शक महत्वाचं काम करतायत आणि ते काम अॅकेडमी ऑफ मोशन पिक्चर्स अॅन्ड सायन्सेस ने अर्थात हॉलिवुडने ओळखलय असा त्या नामांकनांचा अर्थ असू शकतो. पुरस्कार जेवढा महत्वाचा तेवढंच हे नामांकनही, याबद्दल कोणतीही शंका असू नये.
-गणेश मतकरी

Read more...

बर्डमॅन ऑर ( दि अनएक्स्पेक्टेड वर्च्यू ऑफ इग्नरन्स) - गहन, अर्थपूर्ण सहजता

>> Monday, February 9, 2015


ऑस्कर पुरस्कारांबद्दल जे सार्वत्रिक मतभेद पहायला मिळतात, त्यात दर्जा आणि व्यावसायिकता यांच्यातला संघर्ष हा एक नेहमीचा मुद्दा आहे. अमुक चित्रपटाला सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचा पुरस्कार मिळाला, पण तो काही इतका बरा नव्हता, असं आपण नेहमीच एेकतो, पण खरं तर त्यात आश्चर्य वाटावं असं काय आहे? ऑस्कर पारितोषिकं दर्जेदार चित्रपटांना देण्याचा प्रयत्न असला, तरी त्यांचं दर्जेदार असणं हे व्यावसायिक चौकटीतून मोजलं जातं, हेदेखील खरच. त्याचं कारण हे, की ऑस्कर पुरस्कार व्यावसायिक चित्रपटांचे आहेत, प्रयोगशील चित्रपटांचे नाहीत. त्यामुळे खर्चिक , नेत्रदीपक चित्रपटांची नामांकनं आणि अनेकदा त्यांना मिळणारे पुरस्कार, हे खरं तर अपेक्षित असायला हवं.
या पार्श्वभूमीवर यंदाची सर्वोत्कृष्ट चित्रपटांची पारितोषिकं पाहिली तर आनंद वाटण्यासारखी गोष्ट आहे. निवड करताना यंदा व्यावसायिकतेपेक्षा प्रयोगशीलतेला दिलेलं महत्व जाणवण्यासारखं आहे, आणि ब्लॉकबस्टर एन्टरटेनमेन्ट ही बाजूला पडली आहे. अनेक मोठ्या आणि नावाजलेल्या दिग्दर्शकांच्या महत्वाकांक्षी विषय हाताळणाऱ्या या कामात एक सर्वार्थाने लायक असं एक नाव शोधायचं हे खरं तर कठीण काम, पण यादीकडे पहाताच एक नाव इतर सर्वांच्या पुढे येऊन उभं रहातं, आणि ते म्हणजे आलेहान्द्रो इनारितूचा बर्डमॅन.  'बर्डमॅन ऑर ( दि अनएक्स्पेक्टेड वर्च्यू ऑफ इग्नरन्स) ' हे त्याचं पूर्ण नाव. बर्डमॅन केवळ सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी नाही तर एकूण नऊ नामांकनात आहे, ज्यात अभिनयाची तीन तर आहेतच, वर दिग्दर्शन, छायाचित्रण, पटकथा , ध्वनी अशी इतरही महत्वाची नामांकनंही आहेत.
इनारितू हे हॉलिवुड पाहाणाऱ्याना नवं नाव असलं तरी जागतिक चित्रपटांकडे लक्ष ठेवून असणाऱ्याना ते चांगलच माहीत आहे, ते त्याच्या डेथ चित्रत्रयीमुळे, ज्यातल्या आमोरेस पेरोस वरुन आपल्याकडला युवा हा चित्रपट सुचला होता. गंमत म्हणजे बर्डमॅनमधे त्याने आपल्या चित्रपटासाठी निवडलेली स्ट्रॅटेजी, ही डेथ चित्रत्रयीच्या अगदी उलट आहे. यातल्या आमोरेस पेरोस , २१ ग्रॅम्स आणि बॅबल या तीन चित्रपटात त्याने कथानकाची सलगता काढून टाकून त्यांच्या घटनाक्रमाशी खेळ केला होता. इथे तो केवळ एक , काही दिवसांच्या अंरात घडणारं सलग कथानक तर मांडतोच,पण तेवढे करुन थांबत नाही, सुरुवात आणि शेवट वगळता, तो हे कथानक जणू काही एका सलग चालणाऱ्या लांबचलांब शॉटमधे शूट केल्याचा आभास तयार करतो. त्यात वापरलेली ही एक क्लुप्तीही हा चित्रपट विशेष ठरवणारी आहे,  ती स्वत:कडे गरजेपेक्षा अधिक लक्ष वेधून घेत असली तरीही. पण ही तर नुसती सुरुवात आहे,  इनारितूच्या पोतडीत इतर गमतीजमतीही आहेत.
सर्जनशीलता विरुध्द व्यावसायिकता हा बर्डमॅनमागचा प्रमुख अजेंडा आहे. कामातलं समाधान महत्वाचं का पैशात आणि रसिकांच्या प्रेमात मोजता येणारं यश, हा या चित्रपटाला पडलेला प्रश्न आहे. यशस्वी कलावंताना असणारी तडजोडमुक्त शुध्द कलेची ओढ आणि शुध्द कलेसाठी ओळखल्या जाणाऱ्यांमधे आलेला  कडवटपणा यामागची कारणं इथे तपासली जातात. कला कधी श्रेष्ठ मानायची? ती कोण सादर करतय आणि कोण नावाजतय याचा त्या कलेच्या प्रत्यक्ष गुणवत्तेशी संबंध आहे का? व्यावसायिकतेमागे कला आहे की नाही? शुध्द कला नावाचं काही असू शकतं का? अभिनेत्याचा मुखवटा हा केवळ प्रेक्षकांपुढे असतो का एरवीही? कलेत आणि आयुष्यातही काय प्रमाणात तडजोड चालवून घेतली जाऊ शकते? किर्ती आणि दर्जा यांचा परस्परसंबंध आहे का? असे अनंत प्रश्न दिग्दर्शक आपल्यापुढे मांडतो. त्यांची गहनता आपल्याला थेट जाणवू न देता, पण आपल्याला एका वैचारिक पेचात अलगद गुंतवून ठेवत.
बर्डमॅनचा दुसरा विशेष आहे, तो एकेकाळी यशस्वी सुपरहीरोची भूमिका करुन बाहेर पडलेल्या आणि आजही त्या एकाच भूमिकेच्या जीवावर ओळखल्या जाणाऱ्या अभिनेत्याच्या भूमिकेत, खरोखरच एकेकाळी यशस्वी सुपरहीरोची भूमिका करुन बाहेर पडलेला आणि आजही त्या एकाच भूमिकेच्या जीवावर ओळखला जाणारा अभिनेता वापरतो. हा आहे  मायकेल कीटन, टिम बर्टनच्या बॅटमॅन आणि बॅटमॅन रिटर्न्स मुळे स्टार झालेला आणि आज विस्मृतीत गेलेला. टाईप कास्टिंग, म्हणजे व्यक्तिरेखेच्या व्यक्तिमत्वाला सुसंगत असणारी अभिनेत्यांची योजना, ही अनेकदा प्रेक्षकाला भूमिका चटकन कळायला फार उपयोगाची ठरते. इथेही तेच होतं. बर्डमॅनच्या भूमिकेने मोठा केलेला इथला रिगन थॉम्सन ही तशी गुंतागुंतीची व्यक्तिरेखा आहे आणि  बरच काही सांगायचं असल्याने, पटकथाही तशी सोपी नाही. इथे कीटनला पहाताक्षणी आपल्याला ही व्यक्तिरेखा कळते आणि व्यक्तीचित्रणात वेळ फुकट जात नाही. त्याएेवजी  आपण पुढल्या गोष्टींकडे वळतो.

चित्रपटाचं कथानक एका ब्रॉडवे प्रॉडक्शनच्या रंगीत तालमींच्या काळात घडतं. त्यांच्याकडे प्रिव्ह्यू स्वरुपात या तालमी खऱ्या प्रेक्षकांसमोर करण्याची पध्दत आहे. रिगन बर्डमॅनमधून बाहेर पडल्यावर त्याचं काही भलं झालेलं नाही आणि हे नाटक, हा त्याचा करीअर सावरण्याचा बहुधा अखेरचा प्रयत्न आहे. रेमन्ड कार्व्हर या लघुकथांसाठी गाजलेल्या लेखकाच्या ' व्हॉट वुई टॉक अबाऊट, व्हेन वुई टॉक अबाऊट लव्ह' या कथेचं रिगनने स्वत:च नाट्यरुपांतर केलय, ते तो स्वत: दिग्दर्शित करतोय आणि त्यात कामही करतोय. प्रिव्ह्यूज तोंडावर आले असताना एक अपघात होतो आणि आयत्यावेळी एका महत्वाच्या भूमिकेत माईक शायनर ( एड नॉर्टन ) या रंगभूमीवरल्या स्टारला आणावं लागतं, ज्याला सतत चुचकारत रहाणं भाग असतं. रिहॅब मधून नुकती सुटलेली रिगनची मुलगी ( एमा स्टोन) या प्रॉडक्शनला मदत करतेय आणि तिच्या काळजीनेही रिगन त्रस्त झालेला. या साऱ्यावर नियंत्रण ठेवतोय रिगनचा वकील मित्र जेक ( झॅक गॅलीफिआनाकीस) . रिगन स्वत: मात्र या प्रयोगाबद्दल साशंक आहे , त्यातच शायनरचा आगाऊपणा त्याच्यावरल्या ताणात भरच टाकतोय . अशातच त्याच्या लक्षात येतं की नाटकं उचलण्या- आपटण्याची क्षमता असणाऱ्या एका प्रख्यात समीक्षिकेने त्याच्यावर डूंख धरलाय आणि ती नाटक पडल्याशिवाय शांत बसायचीच नाही.

बर्डमॅनचा नटसंच प्रचंड नाववाला तर आहेच, म्हणजे त्यामानाने कमी महत्वाच्या भूमिकांमधेही हॅन्गओवर मधला गॅलीफिआनाकीस किंवा नेओमी वॉट्स यांसारखे मोठे स्टार्स त्यात आहेत, त्याशिवाय बर्डमॅनच्या सुपरहिरो थीमला अनुसरुन यातल्या यंदा नामांकनात असणाऱ्या तिन्ही प्रमुख कलाकारांनी सुपरहिरोपटांमधे उल्लेखनीय कामं केली आहेत. नॉर्टनने 'द इन्क्रिडीबल हल्क' मधे हल्कची भूमिका केली आहे आणि स्टोन नव्या स्पायडरमॅन चित्रपटांमधे नायिकेची भूमिका करते. हा योगायोग असण्याची शक्यता आहे, पण असेलच असं नाही.

बर्डमॅन जवळजवळ संपूर्णपणे टाईम्स स्क्वेअर परीसरात ब्रॉडवेवरल्या थिएटरमधे घडतो. (एका बिकटप्रसंगी टाईम्स स्क्वेअरमधल्या भर गर्दीतून रिगनला अंतर्वस्त्रावर मारावी लागलेली फेरी  चित्रपटाच्या हाय पॉईन्ट्समधला एक आहे.) हे थिएटर, त्यातले जिने, कॉरिडॉर्स, लॉबी, प्रेक्षागृह, मेकपरुम्स, कॅटवॉक आणि स्टेज या साऱ्या जागा , इथला अवकाश याचा दिग्दर्शक अतिशय परिणामकारक वापर करतो. वर म्हंटल्याप्रमाणे छायाचित्रणाला एका शॉटची एकसंधता आणून देण्यासाठी दिग्दर्शकाने वेगवेगळ्या शॉट्सचं जोडकाम डिजिटली पुसलं आहे, पण हा झाला तांत्रिक भाग. तो पुरेसा नाही. रचनेच्या दृष्टीने कशानंतर काय यायला हवं? कॅमेरा एका स्थळापासून दुसऱ्यास्थळी न्यायचा तर कोणत्या व्यक्तिरेखेबरोबर नेता येईल? प्रहरांमधले बदल कसे दाखवायचे, यांचा विचार इथे बारकाईने केलाय. त्याला पानंच्या पानं पाठ करुन हुकूमी बोलणाऱ्या कलावंतांची साथही आहे. त्यात चित्रपटाची आणखी एक गंमत म्हणजे रिगन या व्यक्तिरेखेच्या मनस्थितीचं दर्शन. ही मनस्थिती दोन प्रकारे समोर येते. एकतर त्याच्यावरला ताण आणि क्लॉस्ट्रोफोबिआ याला  छायाचित्रण, प्रकाशयोजना , ट्रान्झिशनच्या जागा यांमधून उठाव दिला जातो आणि दुसरी आहे ती त्याची स्वत:बद्दलची लार्जर दॅन लाईफ प्रतिमा. ही येते ती त्याच्या डोक्यात सतत वावरणाऱ्या बर्डमॅन या सुपरहिरो च्या व्यक्तिरेखेमधून. ही व्यक्तिरेखा काल्पनिक आहे, त्याच्यापुरती आहे ,केवळ त्याच्या डोक्यात आहे, पण तिचं सततचं अस्तित्व रिगनला आपण सामान्यांपेक्षा कोणी वेगळे आहोत हे जाणवून देतं. तिच्या मदतीने तो चमत्कार घडवू शकतो, वस्तू हलवतो, स्फोट घडवतो, उडतो, पण हे केवळ आपल्या डोक्यात. यातलं काहीच इतराना दिसत नाही. आधी केवळ पात्राच्या मनात असणारा पण चित्रपटाच्या शेवटाकडे मॅजिक रिअॅलिझमकडे झुकणारा हा भाग दिग्दर्शकाच्या चित्रभाषेवरल्या नियंत्रणाचा एक उत्तम नमुना आहे.

बर्डमॅन मला व्यक्तीश: महत्वाचा वाटतो तो अनेक कारणांसाठी. त्यातल्या आशयाची खोली, चित्रणातल्या युक्त्या, संवादांचा चटपटीतपणा हे सारं आहेच, पण त्यापलीकडे जाऊन त्याचा सहजपणा आहे तो खरा महत्वाचा. आपण काही जगावेगळं करतोय असा अभिनिवेष न बाळगता तो प्रेक्षकाला काही कळत असेल हे गृहीत धरतो हे मला खास वाटलं. तेवढ्यावरुनही त्याचं ऑस्कर नामांकनातलं आघाडीचं स्थान नक्कीच योग्य वाटतं.
- गणेश मतकरी

Read more...

  © Blogger template Werd by Ourblogtemplates.com 2009

Back to TOP