व्हाइट - समानता, असमानता !

>> Tuesday, July 14, 2009

विमानतळावरच्या सरकत्या पट्टीवरून फिरणारी एक ट्रंक दिसते. तिचा संदर्भ लागत नाही. हातात चिठ्ठी घेऊन एक जण पत्ता विचारतो. ट्रंक पुन्हा दिसते. हा मनुष्य आता कोर्टसदृश इमारतीच्या पायऱ्या चढतोय. त्याला आकाशात पांढरं कबूतर दिसतं. हा हसतो. पुढे जाणार, तेवढ्यात त्याच्या खांद्यावर ते शिटतं. एका खोलीत बसलेला तो. बायकोला घटस्फोटाचं कारण विचारलं जातं. हा तिच्याकडे बघतो. बायको शांतपणे सांगते, "जमणं शक्‍य नाही.'
क्रिस्तॉफ किस्लोवस्कीच्या कलर ट्रायालॉजीमधील दुसरी फिल्म "व्हाइट' सुरू होते आणि फ्रेममधल्या पांढऱ्या रंगाचे संदर्भ शोधायला आपली नजर आपसूकच सुरवात करते. स्वातंत्र्य, समता आणि बंधुता या तीन तत्त्वांवर आधारित फ्रान्सची घटना आणि राष्ट्रध्वजातले लाल, पांढरा आणि निळा हे तीन रंग किस्लोवस्कीनं आपल्या चित्रपटांसाठी निवडून रेड, व्हाइट आणि ब्लू या चित्रपटांची निर्मिती केली.
व्यक्तिस्वातंत्र्य, कौटुंबिक पातळीवरचा संघर्ष आणि समतेच्या नावाखाली परस्परांवर सूड घेण्यासाठी केलेल्या अतिरेकाच्या पार्श्‍वभूमीवर "व्हाइट' हा चित्रपट आपण पाहतो. कॅरोल हा पोलिश नागरिक आहे. तिथे तो हेअर स्टायलिस्ट आहे. त्याची बायको डॉमिनिक ही फ्रेंच आहे. आपला नवरा शारीर प्रेम नीट करू शकत नाही, या कारणासाठी तिला घटस्फोट हवा आहे आणि त्याला तो नकोय. डॉमिनिक घटस्फोट मिळवते आणि फ्रेंच भाषा नीट येत नसलेल्या कॅरोलला अक्षरशः रस्त्यावर आणते. रात्री स्वतःजवळच्या किल्लीनं घरात प्रवेश करून झोपलेल्या कॅरोलला ती उठवते. तो तिला जवळ घेण्याचा प्रयत्न करतो; पण तिला हवंय ते देऊ शकत नाही. ती चिडते. त्याला घराबाहेर हाकलते. घरात स्वतःच आग लावते आणि पोलिसांना फोन करण्याची धमकी देते. कॅरोल खरोखरीच रस्त्यावर येतो.
रस्त्यावर एका कोपऱ्यात पोलिश गाण्याची धून आळवत बसलेल्या कॅरोलला मिकोलाज भेटतो. तोही पोलिश आहे. पैसे मिळविण्यासाठी एका व्यक्तीचा खून करण्याची ऑफर मिकोलाज देतो. कॅरोल अजूनही डॉमिनिकच्या दुःखात आहे. तिचं स्वातंत्र्य त्याला बघवत नाही. तिच्या घरी तो फोन करतो, तेव्हा ती दुसऱ्या पुरुषाबरोबर आहे. "योग्य वेळी फोन केलास,' असं म्हणून ती त्याला मुद्दाम खोलीतले आवाज ऐकवते. कॅरोल चिडून फोन ठेवतो. उरलेले दोन फ्रॅंक मशिनमधून बाहेर येत नाहीत. सगळा राग तिथल्या ऑपरेटरवर काढून तो नाणी परत मिळवतो आणि चित्रपटाच्या सुरवातीला सरकत्या पट्ट्यावर फिरताना दिसलेली सूटकेस आपल्याला परत दिसते.
ही सूटकेस मिकोलाजची आहे. त्याच्याबरोबर ती पोलंडला येत नाही म्हणून तो तक्रार करतो. "त्या सूटकेसमध्ये काय होतं,' असं तिथल्या अधिकाऱ्यानं विचारल्यावर तो उत्तरतो, ""माझा मित्र...'' कफल्लक कॅरोलला त्यानं सूटकेसमधून स्मगल करून आणलंय; पण कॅरोलचा दुर्दैवाचा फेरा चुकलेला नाही. चार चोर नेमकी तीच सूटकेस चोरतात आणि बर्फाळ डोंगरामध्ये नेऊन समान वाटणीसाठी उघडतात. आत कॅरोल आहे! ते चिडून त्याला बदडतात आणि फेकून देतात. कॅरोल कसाबसा आपल्या गावी सलूनपर्यंत पोचतो.
पुढे इकडेतिकडे उद्योग केल्यावर जमिनीच्या व्यवहारासंबंधी चोरून ऐकतो. स्वतःच ती जागा विकत घेतो आणि दसपट भावात विकतो. आता त्याचे दिवस बदलतात. तो मिकोलाजला शोधून काढतो. पैशांसाठी खून करण्याची तयारी दाखवतो. ठरलेल्या ठिकाणी जातो, तर अंधारातून पुन्हा मिकोलाजच बाहेर येतो. खून स्वतःचाच करायचा होता, हे उघड करतो.
खिशात पैसे ठेवलेत, मला मार आणि पैसे घेऊन जा, असं सांगतो. कॅरोल चाप ओढतो, पिस्तुलातून गोळी सुटते, मिकोलाज कोसळतो; पण तो जिवंत आहे. पहिली गोळी खोटी होती. मिकोलाजचा मरण्याचा विचार बदलतो. "तू ठरल्याप्रमाणं खून केला आहेस,' असं कॅरोलला सांगून त्याला तो ठरलेले पैसे देतो. "आपण सगळेच दुःखी असतो,' असं सांगून हसतो. पुढे कॅरोल हेच पैसे वापरून जमिनीचं डील मिळवतो.
डॉमिनिकची आठवण मात्र त्याच्या मनातून जात नाही. शेवटी तिला पोलंडला आणण्यासाठी तो स्वतःच्या मृत्यूचं नाटक करतो. मृत्युपत्रात सगळी मालमत्ता तिच्या नावे करतो. एक प्रेत मिळवून त्याच्यावर अंत्यसंस्कार करवतो आणि आपल्यासाठी रडत असलेल्या डॉमिनिकला अनिमिष नजरेनं चोरून बघतो.
आता चित्रपटात पुन्हा पुन्हा दिसणारा एक शॉट आणखी एकदा दिसतो. डॉमिनिक अंधाऱ्या खोलीचं दार उघडून आत येते.... या वेळी त्याच्या पुढचा शॉट दिसतो. ती आत येऊन दिवा लावते. पलंगावर उघड्या अंगानं कॅरोल बसलाय. ती दचकते. "तू माझ्या अंत्यसंस्कारांमध्ये रडत होतीस,' तो म्हणतो. "तू मेला होतास.' डॉमिनिक उत्तरते. तिच्या मांडीवर डोकं ठेवून तो झोपतो. "मला हे कधीचं करायचं होतं,' म्हणतो. ते आणिक जवळ येतात. (लाक्षणिक अर्थानं मेलेल्या कॅरोलच्या जवळ जायला डॉमिनिकची हरकत नाहीये.)
बहुधा मेलेल्या कॅरोलबरोबरच त्याचं मृतवत पौरुषत्वही मेलंय. आता नव्या प्रेमळ कॅरोलच्या संगतीत डॉमिनिक खूष आहे. ज्यासाठी घटस्फोट हवा होता, ते कारणच उरलेलं नाही. सकाळ होते. कॅरोल जागेवर नाही. डॉमिनिक त्याला घरभर शोधते. दार वाजतं. कॅरोल असेल म्हणून उघडते; पण पोलिस येतात. संपत्ती हडप करण्यासाठी पूर्वपतीचा खून केल्याच्या आरोपाखाली तिला अटक करतात. चर्चमधून बाहेर पडणाऱ्या नवविवाहित डॉमिनिकचा क्‍लोजअप दिसतो. कॅरोल आणि डॉमिनिक या नवविवाहित जोडप्याचं चुंबन पांढऱ्याशुभ्र फ्रेममध्ये फेडआऊट होतं. एकमेकांच्या स्वातंत्र्याची समाप्ती होते.
कॅरोल आता उघडपणे जगू शकत नाही. कारण जगाच्या दृष्टीनं तो मेलाय आणि डॉमिनिक त्याच्या खुनाच्या आरोपाखाली तुरुंगात आहे. पुढच्या एका दृश्‍यात तुरुंगातल्या खिडकीत बसलेल्या डॉमिनिकला कॅरोल दुर्बिणीतून बघतो. आपण आता एकत्र राहू, लग्न करू, अशा अर्थाचे हातवारे ती करते, हे पाहून त्याच्या डोळ्यांत पाणी येतं. स्वातंत्र्याच्या व्याख्येचं विघटन करून त्याचा अर्थ सांगता सांगता चित्रपट संपतो.
बर्लिन चित्रपट महोत्सवात सिल्व्हर बेअर सन्मानपात्र "व्हाइट'चं वैशिष्ट्य म्हणजे संपूर्ण चित्रपटात बहुतेक सर्व शॉटमध्ये किमान एक तरी पांढऱ्या रंगाचं ऑब्जेक्‍ट बघायला मिळतं. भविष्यातले अनेक शॉट्‌स आधीच ऍब्रप्टली येतात. नंतर त्यांचे संदर्भ लागतात. त्यामुळे वैशिष्ट्यपूर्ण कॅमेला अँगल्स आणि शॉट्‌सचे संदर्भ लावताना दिलेली ट्रीटमेंट लक्षात राहण्यासारखी आहे. अत्यंत असमानतेवर आधारलेलं नातं तोडण्यासाठी असणारी अहमहमिकेची समानता "व्हाइट'मध्ये बघायला मिळते. "व्हाइट' संपतो तो समतेला नात्यांचा नवा आयाम बहाल करूनच.
- प्रसाद नामजोशी

Read more...

अमेरिकन सायको -गडद सामाजिक उपहास

>> Saturday, July 11, 2009

यू लाईक ह्युई लुईस अ‍ॅण्ड द न्यूज ?
पॅट्रीक बेटमन (क्रिश्चन बेल) हातातली पॉप ग्रूपची सी.डी उंचावत सोफ्यावर रेलेलेल्या पॉल अ‍ॅलनला विचारतो. पॉल फारसा शुद्धीत नाही.
दे आर ओके, तो म्हणतो.
यानंतर पॅट्रीक या ग्रुपची थो़डक्यात माहिती देणारं अन् आपली व्यक्तिगत आवड दाखवणारं एक छोटेखानी भाषण सुरू करतो. भाषणादरम्यान कधीतरी तो शेजारच्या खोलीत पडलेला एक रेनकोट घालतो. कसल्याशा औषधाच्या दोन गोळ्या तोंडात टाकतो. तेथेच शेजारी ठेवलेली चकचकीत पात्याची एक कु-हाड बाहेरच्या खोलीत आणून ठेवतो.
एव्हाना काहीतरी विचित्र घडत असल्याची पॉलला शंका आलेली असते . पॅट्रीकने सर्व फर्निचर झाकून जमिनीवर गी वर्तमानपत्रे का पसरली, आणि आता त्याने हा रेनकोट का घातला याचे पॉलला कोडे पडते. तसे तो पॅट्रीकला विचारतोही, पण उत्तरादाखल पॅट्रिक ह्युई लुईसचं एक गाणं जोरदार आवाजात लावतो. इतक्या मोठ्याने की त्यात आवाज दबून जावेत. आता पॉलला रिअ‍ॅक्ट करायला फारसा वेळ न देता, पॅट्रीक कु-हा़ड उचलतो आणि...
मेरी हॅरन दिग्दर्शित अमेरिकन सायको (२०००) हा ब्रेट इस्टन एलिसच्या वादग्रस्त कादंबरीवरचा तितकास वादग्रस्त चित्रपट काही दृश्यांसाठी आक्षेपार्ह ठरलेला. आपल्याकडच्या व्हिडिओ लायब्र-यांमध्येही हा चित्रपट मिळू शकतो. पण अमेरिकन आवृत्तीहून कितीतरी अधिक कात्री लावलेल्या अवस्थेत. अमेरिकन सायको किंवा फाईट क्लबसारख्या चित्रपटांची नेहमी एक गंमत असते. त्यांचा रोख हा मुळात सामाजिक मूल्यांवर टिका करण्याचा असतो. समाज ज्या मार्गावरून जातो आहे, त्या मार्गामध्येच काही गोंधळ आहे असं त्यांना सुचवायचं असतं ते या टिकेला, अर्थात आशयाला. दृश्यांमध्ये केलेली ही काटछाट ही फारशी महत्त्वाची ठरू शकत नाही. कारण आशयाला त्यामुळे धक्का पोहचत नाही. मग अशा परिस्थितीत प्रत्यक्ष महत्त्व नसणा-या गोष्टींना कात्री लावून सेन्सॉर बोर्डांना काय मिळतं ? अर्थात अशा परिस्थितीत ते खरोखर महत्त्वाच्या ठरणा-या विचारप्रवर्तक मुद्यांना ते कात्री लावत नाहीत याबद्दल आपण त्यांचे आभारच मानायला हवेत, असो.
अमेरिकन सायको हा नावाला जागणारा चित्रपट आहे. त्यात मोठ्या प्रमाणात सेक्स अणि व्हायलन्स आहे. बेटमचे लोकांना मारण्याचे मार्ग विविध आहेत, आणि त्यांचा तो सतत न कंटाळता वापर करताना दिसतो. मात्र हे लक्षात घ्यायला हवं की चित्रपट फारसा वास्तवदर्शी नाही. चित्रपटाचा नायक बेटमन याच्या दृष्टीकोनातून हा चित्रपट घडतो. फार तपशीलात न जाता मी एवढंच म्हणेन की बेटमन हा निवेदक म्हणून फारसा विश्वसनीय नाही. घडणा-या घटनांकडे पाहतानाही आपण हे लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे. मगाशी मी या चित्रपटाच्या जो़डीला फिंचरच्या फाईट क्लबचा उल्लेख केला. मोठ्य़ा प्रमाणात हिंसक दृश्यांसाठी वादग्रस्त ठरलेल्या फाईट क्लबचा नायक हा मुळात स्वतःचं अस्तित्त्व हरवून बसलेला असतो, तो ज्या गोष्टी वापरतो, तीच त्याची ओळख बनलेली. त्याच्या प्रातिनिधिक आयुष्याचा हेतू हा कन्झ्युमर असणे एवढाच. आजच्या समाजाला आलेली यांत्रिकता, खोट्या चेह-यांमागे दडण्याची गरज, समाजरचनेतल्या स्वतःच्या स्थानाविषयी असलेल्या आभासी कल्पना अन् मनात खदखदणारा राग हा फाईट क्लबच्या नायकाचा विशेष. बेटमनची व्यक्तिरेखा तपशिलात फरक करणारी पण काहीशी याच प्रकारची.
दोघांतला मूळ फरक म्हणजे फाईट क्लबचा नायक. माणसाचं माणूसपण पुसून टाकणा-या व्यवस्थेचा बळी आहे आणि अमेरिकन सायकोचा नायक या व्यवस्थेचा एक भाग. तो या व्यवस्थेविरुद्ध बंड पुकारतो. तर हाही व्यवस्था उचलून धरतो. वेळोवेळी दिसून येतं की बेटमनला ख-या परिस्थितीची कल्पना आहे. मात्र ती बदलणे आवश्यक आहे. यावरच त्याचा विश्वास नाही. बेटमनच्या डोक्यातही राग आहे. मात्र तो व्यवस्थेविषयी नाही. तर राग त्याच्या पुरषी अहंकार अन् मध्येच डोकावणा-या असुरक्षिततेमधून येणारा आहे. त्याच्या हातून घडणा-या गोष्टी या रागाचे दृश्यरुप आहेत. त्या प्रत्यक्षात घ़डताहेत असे मानणे किंवा न मानणे हे प्रत्येक प्रेक्षकाच्या वैयक्तिक मताप्रमाणे बदलू शकते.
अमेरिकन सायकोमधला विनोद हा वेळोवेळी बोचरा, संयत, भडक असा स्वरूप बदलताना दिसतो, मात्र त्यातला उपहास हा नियमितपणे जाणवणारा आहे. डॉर्सिया या जवळपास युरोपिअन रेस्ताँराचे येणारे संदर्भ, प्रत्यक्ष खुनाच्या घटनांमधला टोकाचा भडकपणा, या विशिष्ट वर्गातल्या मंडळींमध्ये वेशभूषेपासून व्हिजिटींग कार्डपर्यंत (बेटमन आणि त्याचे मित्र यांमधील व्हिजिटींग कार्डच्या तुलनेचा प्रसंग, हा चित्रपटातल्या सर्वात स्मरणीय आणि विनोदी प्रसंगातला एक आहे.) असणारा सारखेपणा हे सगळं ज्या पद्धतीने मांडले जाते., त्या मांडणीतच हा उपहास दडलेला आहे. मी मूळ कादंबरी वाचलेली नाही, मात्र १९८० च्या दशकातल्या आत्मकेंद्री संस्कृतीचा तिला आधार असल्याचे मी ऐकलेले आहे. माझ्या मते या चित्रपटाला असे विशिष्ट काळाशी जोडणे (काही दृश्य तपशीले वगळता) योग्य होणार नाही. त्याला जे सांगायचे आहे, ते त्या पलीकडले अधिक विस्तृत स्वरूपाचे आहे.
दिवसा आणि रात्री वेगवेगळे चेहरे वागवणारा, श्रीमंत, शीघ्रकोपी आणि हिंसाचाराची तमा न बाळगणारा बेटमन साकारणा-या क्रिश्चन बेलने पुढे जवळजवळ हीच सगळी वैशिष्ट्ये असणारा (मात्र प्रत्यक्ष गुन्हेगार नसणारा) बॅटमॅन साकारावा हा थोडा योगायोगच म्हटला पाहिजे, अगदी नावातल्या सारखेपणासकट. त्याच्या व्यक्तिमत्त्वातच हा गडदपणा दडला असावा. जो आपसूकच या व्यक्तिरेखा जिवंत करायला मदत करतो. आज बॅटमॅन आणि टर्मिनेटर या दोन ब्लॉकबस्टर मालिकांचा नवा चेहरा बनलेल्या बेलला स्टार बनवणारा अमेरिकन सायको हा दशकातल्या महत्त्वाच्या चित्रपटांपैकी एक ठरावा.
-गणेश मतकरी

Read more...

के पॅक्स - अवैज्ञानिका

>> Thursday, July 2, 2009

हॉलीवूडचा असला आणि केवीन स्पेसी/जेफ ब्रिजेससारख्या मोठ्या अभिनेत्यांना घेऊन काढलेला असला तरी के-पॅक्स चित्रपट फार लोकप्रिय नाही, निदान माझ्या माहितीप्रमाणे. याचं कारण कदाचित त्याचा एकाच वेळी दोन चित्रप्रकारांत बसण्याच्या (आणि त्यामुळेच दोन्ही चित्रप्रकारांच्या चाहत्यांना एकाच वेळी अस्वस्थ करण्याच्या) अट्टाहासात असेल, कदाचित सायन्स फिक्शनचा कथेला आधार असून, स्पेशल इफेक्टच्या संपूर्ण गैरहजेरीत असेल किंवा कदाचित याहून वेगळंच काही.
के पॅक्स हा प्रॉट (केवीन स्पेसी) या के-पॅक्स नावाच्या ग्रहाहून पृथ्वीवर अवतरलेल्या तथाकथित परग्रहवासीयांची गोष्ट सांगतो. तथाकथित अशासाठी की, प्रत्यक्षात आपल्या कल्पनेत (किंवा आपण पाहिलेल्या चित्रपटात) परग्रहवासी म्हणून जे काही दिसतं किंवा दाखवलं जातं, त्याचा या परग्रहवसीयांशी दुरान्वयेही संबंध नाही. खरं तर तो सांगतो त्याला त्याच्या बोलण्याशिवाय दुसरा कसलाच पुरावा नाही. प्रॉट दिसतोही अगदी माणसासारखा. त्याच्या तसं दिसण्याचा, किंवा आपल्या शंभर प्रकाशवर्षाइतक्या अंतरावरल्या ग्रहापासून पृथ्वीवर येण्यासाठी केलेल्या प्रवासाला तो काही साधी स्पष्टीकरणंही देतो, मात्र विज्ञानाच्या भाषेत ही पडताळून पाहण्यासारखी नाहीत. साहजिकच अशा गोष्टी बोलणा-या माणसाला जिथे दाखल व्हावं लागेल, तिथेच प्रॉट आहे. सायकायाट्रिक इन्स्टिट्यूट आँफ मॅनहॅटनमध्ये किंवा दुस-या शब्दात सांगायचं तर वेड्यांच्या इस्पितळात.
आपल्या ग्रहाबद्दलचा भाग आणि तो खरा असल्याचं शपथेवर सांगण्यापलीकडे प्रॉट अगदी नॉर्मल आहे, त्याला वेडा म्हणण्यासारखं कोणतंच लक्षण त्याच्या वागण्याबोलण्यात नाही. त्याचा डॉक्टर मार्क पॉवेलही (ब्रिजेस) यामुळे अचंबित आहे. त्याशिवाय खगोलशास्त्रावरचं त्याचं ज्ञान हे भल्याभल्या शास्त्रज्ञांना गप्प बसणारं आहे, ज्याचं स्पष्टीकरण त्याला केवळ वेडा समजून मिळत नाही. मार्कचं मन एकाच वेळी दोन प्रकारांनी विचार करतं. हा एखाद्या धक्क्याने कोषात गेलेला, पण मुळात अतिशय हुशार माणूस असावा असं तो एका बाजूने मानतो, पण सुप्तपणे त्याची इच्छा आहे, ती प्रॉटच्या कल्पनाविश्वावर विश्वास ठेवण्याची. आपल्या ज्ञानाचा तोकडेपणा मान्य कऱण्याची आणि आपल्या समजुतीपलीकडे काहीतरी असू शकतं हे समजून घेण्याची.
के-पॅक्सचा बराचसा भाग हा डॉक्टर आणि पेशंट यामधल्या चर्चेवर आधारलेला आहे. या चर्चेत उपस्थित होणारे मुद्दे, कठीण प्रश्नांवर प्रॉटने चुटकीसरशी दिलेली सोपी उत्तरं, दोघांच्या एकमेकांबद्दलच्या प्रतिक्रिया हा भाग वेधक आणि खरोखर विज्ञानिकांच्या चाहत्यांना रस वाटेलसा आहे. मात्र सायन्स फिक्शन चित्रपटांनी दृष्टीसुखाची सवय प्रेक्षकांना लावून त्यांच्या विचारशक्तीला टाळं मारल्याने त्यातला मोजका प्रेक्षक या केवळ वैचारिक युक्तिवादाला दाद देऊ शकेल.
चित्रपटाचा उरलेला भाग पुन्हा दोन त-हांनी विभागला जातो. प्रॉटचं बरोबरच्या पेशंट्बरोबरचं वागणं आणि डॉक्टरच्या घरचे प्रसंग. हे दोन्ही ट्रॅक त्यामानाने दुय्यम महत्त्वाचे आणि फारसे वेगळे नाहीत. इस्पितळातल्या पेशंट्सचे वेडाचार किंवा अतिशय उद्योगी, कामसू माणसाच्या घरच्यांची नाखुशी या दोन्ही गोष्टी एका परीने सांकेतिक आहेत. अन् आपणही विविध चित्रपटांतून पाहिलेल्या आहेत. मात्र या प्रसंगातून दिग्दर्शक लेन सॉफ्टली एक कथासूत्र पुढे आणतात, जे तितकं नेहमीचं नाही. माणसाला भासणारी संपर्काची गरज कशी वेगवेगळ्या पातळ्यांवर महत्त्वाची आहे, हे इथे दिसून येतं. वेड्यांचा एकटेपणा, विश्वात एकट्याच फिरणा-या प्रॉटचा एकटेपणा आणि डॉक्टरला आपल्या कामामुळे कुटुंबापासून येत जाणारा दुरावा या तीन प्रकारांनी माणसं जग संकुचित करत असलेली दिसतात, आणि त्यांचे एकमेकांच्या संपर्कात येणं त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाला कशा प्रकारे बदलतं हे महत्त्वाचं ठरतं.
जीन ब्रुअर यांच्या कादंबरीवर आधारित असलेल्या या चित्रपटात प्रॉट ही ख्रिस्ताची प्रतिमा असल्याचेही सुचित केले जाते. त्याचं मानवाचं रुप असूनही दैवी असणं, साधेपणी राहून सर्वांना मदत करणं, ज्ञानाची कुवत सामान्यांपलीकडली असणं (यातला प्रॉट प्लॅनेटेरिअममध्ये खगोलशास्त्रज्ञांशी चर्चा करतो, तो प्रसंग, उघडच ख्रिस्तचरित्रातल्या एका प्रसंगावरून घेतलेला आहे.) आणि माणूसपणातल्या त्रुटी त्रयस्थपणे सांगणं. या सगळ्या गोष्टी हे स्पष्ट करतात, मात्र ही प्रतिमा स्वाभाविकपणे येईल तिथेच येऊ दिली आहे, तिला कृत्रिमपणे झुकेल येवढं ताणण्यात आलेले नाही.
के पॅक्सचा शेवट आपल्या सायन्स फिक्शन होता का नेमका मनोविश्लेषणात्मक होता हे सांगेल, ही कल्पना हा चित्रपट फोल ठरवतो. लेखक- दिग्दर्शक आपली केस दोन्ही बाजूंनी उभी करतात. प्रॉट माणूस आहे किंवा नाही अशी शंका येत राहावी, असं वातावरण अनेकवार तयार केलं जातं. डॉक्टर थोडी डिटेक्टिव्हगिरी करून हा माणूस कोण असेल, हे शोधण्याचा प्रयत्नदेखील करतो. आणि प्रॉटच्या दुस-या ओळखीच्या जवळही पोचतो. मात्र शेवट हा शंभर टक्के निकाल देण्याचं टाळतो आणि एका संदिग्ध शेवटावर कथानक संपवतो.
या चित्रपटाच्या प्रेक्षकांमध्ये अशी टक्केवारी नक्कीच असेल, जिला या प्रकारची अर्धवट उत्तर आवडत नाहीत. त्यांना त्यांचे चित्रपट संपूर्ण समजावे लागतात. मग हे समजणं ओव्हरसिम्प्लिफाइड असायला त्यांची हरकत नसते. प्रॉटने आपल्या कोषातून बाहेर येऊन आपल्या मानवी ओळखीकडे जावं किंवा सांगितल्याप्रमाणे इस्पितळातून ठरल्यावेळी गायब व्हावं अन् तो परग्रहवासी असल्याचा पुरावा द्यावा, असं रोखठोक उत्तर कदाचित या मंडळींना आवडलं असतं. मात्र के-पॅक्स हे उत्तर देणं टाळतो. या दोन्ही शक्यतांना तो जरुर स्पर्श करतो, पण अखेरचा निष्कर्ष आपल्यावर सोडतो. हा शेवट योग्य आहे. कारण कधीकधी विचारांना चालना मिळणं हे तात्पुरत्या समाधानापेक्षा अधिक महत्वाचं असतं. ते चित्रपटाच्या अनुभवालाही अधिक मोकळं करतं, सुखांताच्या किंवा शोकांताच्या सोईस्कर किना-याला लावून त्याला संकुचित करत नाही.
-गणेश मतकरी

Read more...

  © Blogger template Werd by Ourblogtemplates.com 2009

Back to TOP