बुगी नाईट्स- उदयास्त एका चित्रपट उद्योगाचा

पॉल थॉमस अ‍ॅण्डरसन या दिग्दर्शकाचा प्रत्येक चित्रपट वैशिष्ट्यपूर्ण,भरगच्च आणि संकेताच्या मर्यादा न पाळणारा असतो असं म्हणणं अतिशयोक्ती ठरणार नाही. मागे पोस्ट करण्यात आलेला मँग्नोलिया हा डझनभर पात्रांच्या एकमेकांत गुंफणा-या पण स‌मान सूत्रांभोवती रचलेल्या गोष्टी सांगणारा चित्रपट ही माझी व्यक्तिगत आवड आहे. पण हार्ड एट (1996)पासून ते २००७चा  महत्त्वाकांक्षी देअर विल बी ब्लडपर्यंतचा त्याचा प्रत्येक चित्रपट हा त्याच्या आशयापासून ते दिग्दर्शकीय कामगिरीपर्यंत स‌र्वच गोष्टींसाठी जरूर पाहण्यासारखा आहे. आजचा विषय आहे त्याचा 1997चा चित्रपट बुगी नाईट्स.
चित्रपट उद्योगातला भ्रष्टाचार हा विषय चित्रसृष्टीला नवा नाही. रॉबर्ट ऑल्टमनच्या द प्लेयर सारख्या चित्रपटातून या उद्योगाची काळी बाजू स‌मोर येऊन गेलेली आहे. या विषयावर इतर अनेक चित्रपट असून मी प्लेअरचाच उल्लेख करण्यामागे काही निश्चित उद्देश आहे. तो म्हणजे ऑल्टमनच्या आणि अ‍ॅण्डरसन यांच्या शैलीतलं आणि त्यांच्या चित्रपटांमध्ये मांडलेल्या आशयात अस‌णारं साम्य. वयांमध्ये चाळीसहून अधिक अंतर असलेले हे दोघे एका साच्यातून येणारे दिग्दर्शक आहेत. दोघांच्याहीचित्रपटात स‌माजाला लागलेली किड ,वर्गभेद,भूतकाळाने वर्तमानावर उठवलेला ठसा, जनरेशन गॅप पांढरपेशा वर्गाच्या मुखवट्याआडलं स‌त्य यासारख्या
विषयांना स्थान दिसून येतं. कथेपेक्षा व्यक्तिरेखांना महत्त्व,घटनांपेक्षा तपशिल आणि वातावरणाला महत्व हे दोन नियम दोघेही पाळतात. दोघांच्याही चित्रपटात अनेकानेक पात्रांना स्थान असतं. आणि प्रमुख कथानकाबरोबरच या इतरा पात्रांच्या उपकथानकांना सावकाशीने पुढे नेण्यात त्यांना रस असतो.
ऑल्टमन चा प्लेअर हॉलीवूडला आपलं लक्ष्य करतो आणि ब्लॅक कॉमेडीचा आधार घेत, उपहासात्मक शैलीने यशस्वी अमेरिकन चित्रउद्योगाचा पर्दाफाश करतो. प्लेअर आणि बुगी नाईट्स‌मध्ये दोन महत्त्वाचे फरक आहेत.बुगी नाईट्स क्वचित प्रसंगी सोडला तर विनोदाचा वापर पूर्ण टाळतो, आणि अतिशय गंभीरपणे आपल्या चित्रपटाला त्याच्या विदारक शेवटाकडे घेऊन जातो हा एक फरक. तर चित्रपट उद्योगाचं स्वरूप हा दुसरा. बुगी नाईट्स हा अमेरिकन चित्रपटांना केंद्रस्थानी ठेवतो. मात्र प्रौढांसाठीचे चित्रपट किंवा दुस-या शब्दांत सांगायचं तर पॉर्न इंडस्ट्री हा त्याचा फोकस आहे. बुगी नाईटसमध्ये 1977 ते 1983 असा स‌हा वर्षांचा कालावधी येतो, अन त्या कालावधीतले धंद्यातले चढउतारही.इथलं प्रमुख कथासूत्र आहे, ते एडी अ‍ॅडम्स (मार्क वालबर्ग) या डर्क डिगलर नावाने लोकप्रिय होणा-या पॉर्नस्टारच्या उदयास्ताचं. एडीचा प्रसिद्धीचा आलेख हा या उद्योगाच्या आर्थिक चढउतारांशी स‌मांतर जाणारा आहे.  एडी काम करत असलेल्य हॉटेलात एकदा कर्मधर्म संयोगाने अशा चित्रपटांचा निर्माता दिग्दर्शक जॅक हॉर्नर (बर्ट रेनॉल्डस) अवतरतो आणि एडीचे तारे पालटतात. लवकरच एडी अर्थात डर्कची भरभराट होऊ लागते आणि त्याचं मित्रमंडळ वाढायला लागतं. त्याबरोबरच पैसा आणि  महत्त्वाकांक्षा. लवकरच तो मोठी स्वप्न पाहायला लागतो, जी त्याच्या आवाक्याबाहेर जायला लागतात. चढ पुरा होतो आणि उताराला सुरुवात होते.

विषयाकडे पाहता बुगी नाईट्स देखील प्रौढ प्रेक्षकांसाठी आहे हे उघड आहे , मात्र यातलं चित्रण कुठेही दर्जा सोडत नाही. स‌वंग होत नाही. अपेक्षित प्रेक्षक चांगले चित्रपट पाहणारा रसिक प्रेक्षक आहे, हे इथल्या पडद्यामागच्या स‌र्वांच्या चांगलं लक्षात आहे. आणि ते खोटं ठरेल असा एकही प्रसंग इथे नाही. नग्नता, किंवा शरीरसंबंधांच चित्रण करणारे जरुर आहेत, पण इथल्या व्यक्तिरेखांना या गोष्टी आनंददायक नाहीत, तर तो त्यांच्या रोजच्या कामाचा भाग आहे. त्यांची ही भावना दिग्दर्शक थेट आपल्यापर्यंत पोहचवतो, या पात्रांच्या संवादामधून, त्यांच्या वागण्यात दिसणा-या एकप्रकारच्या त्रयस्थपणातून, विरक्तीमधून. चित्रपट जरी डर्कविषयी असला तरी प्रत्यक्षात तो या उद्योगात जाणूनबुजून वा नाईलाजाने अडकलेल्या स‌र्वांविषयी आहे.ही मंडळी याउद्योगांची बळी आहेत अन् हा उद्योगच आता त्यांचा तारणहार आहे. तो सोडून ही मंडळी काही करू शकत नाहीत. स‌माज त्यांना तशी मुभा देत नाही. या व्यक्तिरेखांच्या मदतीने दिग्दर्शक स‌माजाच्या एका विशिष्ट थरालाच अत्यंत भेदकपणे जिवंत करू पाहतो. उद्योगात
स्थिरस्थावर असूनही खराखुरा चित्रपट बनवण्याची मनीषा ठेवणारा जॅक हॉर्नर, मुलाची कस्टडी नव-याकडे गेल्याने स्वतःवरला ताबा  घालवून बसलेली अ‍ँबर (जुलिअ‍ॅन मूर) ,शिक्षणातून लक्ष उडून भलत्या मार्गाला आलेली रोचरगर्ल (हिथर ग्रॅहम), धंद्याचा डाग पुसून स्वतःच साऊंड सिस्टीमचं दुकान काढण्याचं स्वप्न पाहणारा बक (डॉन चिएडल) अशा अनेकांच्या या गोष्टी आहेत. डर्कच्या कथानकाला पूरक असूनही याचं अस्तित्व चित्रपटाला आकार देतं. त्याला वास्तवाशी आणून जोडतं.
बुगी नाईट्सला नक्की पाहावा अशा यादीत आणणारी आणखी एक गोष्ट म्हणजे त्यातले कलाकार . बर्ट रेनॉल्ड्स सोडता यातले बहुतेक जण १९९७मध्ये नवे किंवा फारसे माहीत नसणारे होते. मात्र काळानंतर यातला प्रत्येक जण हा स्वतःच्या कतृत्त्वाने मोठा स्टार बनला. वालबर्ग, मूर,चिएडल,ग्रॅहम, विल्यम एच मसी, फिलिप सिमॉर हॉफमन या सर्वांना आज इंडस्ट्रीत मोठा मान आहे. या मंडळींनी त्यावेळी केवळ २७ वर्ष वयाच्या असलेल्या आपल्या तरूण दिग्दर्शकाच्या मदतीने या कठीण विषयाला हात घालणं हा सर्वांच्याच दृष्टीने एक जुगार होता. त्यात त्याना मिळालेलं यश हे हॉलीवूडला केवळ कमर्शियल म्हणून नावं ठेवणा-यांसाठी दिलेलं एक रोखठोक उत्तरच म्हणता येईल.
-गणेश मतकरी