आॅस्कर २०१४

आॅस्कर पुरस्कारांबद्दल आपल्याकडे अगदी टोकाची मतं आहेत.काही जण ही या क्षेत्रातल्या यशाची, कलावंत म्हणून असलेल्या दर्जाची अंतिम पावती मानतात, तर काही जण त्यांच्याकडे अमेरिकनांची छानछोकी म्हणून पूर्ण दुर्लक्ष करतात. खरं तर प्रामाणिकपणे या पारितोषिकांचा दर्जा आणि महत्व शोधलं, तर ते या दोन टोकांच्या मधे कुठेतरी येईल.
आॅस्कर पुरस्कार हे व्यावसायिक चित्रपटांसाठी असणारे, त्या निकषांवर दिले जाणारे पुरस्कार आहेत हे खरंच, त्यात वादाचा मुद्दाच नाही, पण तरीही हाॅलिवुडच्या व्यावसायिक चित्रपटांचा प्रचंड अवाका पाहीला तर ही गोष्ट उघड आहे, की आपल्या व्यावसायिक चित्रपटांच्या तुलनेत त्यांच्या कामात विविधता, आशयाची ताकद आणि प्रामाणिकपणा खूपच अधिक आहे. हिशेबीपणा हा सार््याच व्यवसाय आढळतो, पण एकदा त्याचं मुलभूत पातळीवरलं अस्तित्व गृहीत धरलं, तर तो आपल्या हे चित्रपट पाहाताना जाणवत नाही, खुपत नाही. त्यामुळेच व्यावसायिक असूनही पुरस्कार म्हणून त्यांचं महत्व दुर्लक्ष करण्याजोगं नाही.
यंदाच्या आॅस्कर पुरस्कारांमधे या चित्रपटसृष्टीचे हे जमेचे मुद्दे खूपच जाणवणारे होते.
बर््याच वेळा असं होतं, की पुरस्काराची नामांकनं घोषित केल्याकेल्याच कोण जिंकणार हे स्पष्ट होतं, आणि उरतो तो उपचार. यंदा मात्र तसं झालं नाही. यावेळचे चित्रपट हे अनेक संकेत तोडणारे होते. यातला सर्वात श्रीमंती, बिग बजेट चित्रपट, अंतळातल्या अपघातानंतर पृथ्वीवर परतण्याची जिद्द बाळगणार््या नायिकेची गोष्ट सांगणारा अल्फोन्जो क्वाराॅन दिग्दर्शित 'ग्रॅव्हिटी'  आणि बराच लो बजेट चित्रपट ,आॅपरेटिंग सिस्टीमच्या प्रेमात पडणार््या पत्रलेखकाला केंद्रस्थानी ठेवणारा स्पाईक जोन्ज चा 'हर' हे दोन्ही जवळजवळ एकपात्री होते. ग्रॅव्हिटीतलं जाॅर्ज क्लूनीचं पात्र हे केवळ सहाय्यक म्हणून होतं, तर हरमधे स्कार्लेट जोहान्सनच्या आवाजाने तीच कामगिरी केली. हर प्रमाणेच 'नेब्रास्का' किंवा 'फिलोमिना' छोटेखानी व्यक्तिप्रधान होते , तर 'डलास बायर्स क्लब' आणि अखेर सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचा पुरस्कार पटकावणारा '१२ इअर्स ए स्लेव' हे चरित्रात्मक असून सामाजिक आशय मांडणारे होते. 'द वुल्फ आॅफ वाॅल स्ट्रीट' आणि 'अमेरिकन हसल' हे दोन्ही काहीसे कायद्यालाच खलपुरुष ठरवून मतलबी नायकांनाच रंगसफेदी करणारे होते, तर टाॅम हँक्सची प्रथम भूमिका असणारा 'कॅप्टन फिलीप्स' त्यामानाने स्ट्रेटफाॅरवर्ड साहसकथा असला तरी तोही सत्यघटनेवर आधारित असल्याने स्वत:चं वेगळं परिमाण असणारा होता. या सर्व चित्रपटांमागे विचार होता, भूमिका होती. केवळ मनोरंजन इतका मर्यादित हेतू यातल्या कोणाचाच नव्हता. एका पातळीवर सारे समान होते. त्यामुळे एकाची निवड हा इतरांवर अन्याय असणारच होता.
आॅस्करची गंमत अशी असते, की आपण सुरुवातीला गोंधळात पडलो, तरी पुरस्काराचा दिवस येईपर्यंत आपल्याला निकालाचा अंदाज यायला लागतो. कदाचित, यात ज्युरीची भूमिका छोट्या ग्रुपकडे नसून हजारोंच्या संख्येने असलेले अकॅडमी मेम्बर्सच तो निकाल लावत असल्याने तयार होणार््या वातावरणाचा तो परिणाम  असेल किंवा कदाचित ' वादग्रस्तता टाळणे', 'सामाजिक आशयाला प्राधान्य देणे' अशा माहित असलेल्या काही अलिखित आॅस्कर नियमांच्या संदर्भासह आपण या नामांकन यादीकडे पाहात असल्याने असेल, पण आपल्याला निकाल कसा लागणार हे समजायला लागतं. अर्थात, त्यामुळे प्रत्यक्ष दिवसाची गंमत कमी होत नाही.हा अंदाज बरोबर ठरल्याचा आनंद हा असतोच, किंवा चुकला तर तो कशामुळे चुकला याचा पुन्हा अंदाज बांधण्यात.
शेवटी जरी ग्रॅव्हिटी , १२ इअर्स ए स्लेव्ह आणि अमेरिकन हसल या तिघांमधे चुरस असली, तरी हसलच्या नकारात्मक भूमिकेमुळे त्याला एखाद दुसर््या पुरस्कारापलीकडे तो पोचणार नाही असं वाटत होतंच. प्रत्यक्षात त्याला एकही पुरस्कार न मिळणं,  हे दुर्दैवी असलं तरी अनपेक्षित नक्कीच नव्हतं.  वुल्फलाही पाचातलं (चित्रपट/ दिग्दर्शक/ प्रमुख अभिनेता/ सहाय्यक भूमिकेतला अभिनेता आणि आधारित पटकथा)एकही पारितोषिक मिळालं नाही हे खरच, पण तो आधीपासून अॅन्टी अमेरिकन आणि काहीसा वादग्रस्त मानला गेल्याने, हेदेखील अपेक्षितच होतं.  हे दोन मोठे 'अपसेट' सोडले ,तर बाकी पुरस्कार बरेचसे तर्कशुध्द देण्यात आलेले दिसले. एक गोष्ट मात्र किंचित अनपेक्षित.  सामान्यत: अशी पध्दत आहे, की सर्वोत्कृष्ट चित्रपट आणि दिग्दर्शक हे दोन्ही पुरस्कार तसंच कारण असल्याशिवाय एकाच चित्रपटाला दिले जातात. ८६ पैकी २५/२६ वेळाच या पुरस्कारांना विभागलं गेलय. यंदा मात्रं तसं झालं . त्याला कारण आहे ते असं.
बर््याच वेळा तांत्रिक बाजू उत्कृष्ट असणारे चित्रपट गोष्ट सांगण्यावर भर असलेले, फॅन्टसी वळणाचे असतात. त्यामुळे त्यांना अनेक नामांकनं मिळाली , आणि समारंभाच्या सुरुवातीपासून त्यांचा वरचष्मा राहिला, तरी महत्वाच्या पुरस्कारांसाठी त्यांना वगळण्यात येतं. ग्रॅव्हिटीचं असं झालं नाही कारण तो केवळ गोष्ट सांगत नव्हता. त्यात अंतराळासारखा फॅन्टसी चित्रपटांचा आवडता घटक असला तरी त्याचा हेतू कल्पित गोष्ट मांडण्याचा नसून ही अंतराळातली घटना वास्तववादी पध्दतीने सर्व तपशीलांसह कशी दिसेल हे मांडण्याचा म्हणजे बरोबर उलटा होता. त्यातला दुर्दम्य आशावाद हा चित्रपटाचा संदेश म्हणून मांडण्यासारखा आणि महत्वाचा होता, त्यामुळेच व्हिजुअल इफेक्ट्स, संकलन, छायाचित्रण, ध्वनी अशा तांत्रिक पुरस्कारांबरोबरच दिग्दर्शनाचा पुरस्कारही हा चित्रपट मिळवू शकला. कठीण विषय, तंत्रावर अचूक नियंत्रण ,तंत्रज्ञानापायी कथेच्या गाभ्याचा विसर पडू न देणं , अशा विविध गोष्टींमुळे ग्रॅव्हिटीचं दिग्दर्शनाचं पारितोषिकयोग्य वाटतं. मात्र सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचा पुरस्कार देतेवेळी अमेरिकेचं गुलामगिरीविरोधी धोरण प्रभावी ठरलं आणि ते पारितोषिक १२ इअर्सला गेलं. १२ इअर्सला दिग्दर्शनाचं पारितोषिक मिळतं तर मात्र हा सोहळा एेतिहासिक ठरला असता कारण त्या चित्रपटाचा दिग्दर्शक स्टीव मॅक्क्वीन हा नामांकनात स्थान मिळालेला  केवळ तिसरा कृष्णवर्णीय दिग्दर्शक आहे.या आधी बाॅईझ इन द हूड (१९९१) साठी जाॅन सिंगलटन आणि प्रेशिअस (२००९) साठी ली डॅनिअल्स अशा दोघांना हा मान मिळाला होता पण ते पुरस्कारप्राप्त ठरले नव्हते. इथेही ते होऊ शकलं नाही. मॅक्क्वीन पुरस्कारप्राप्त ठरला पण तो निर्माता म्हणून. दिग्दर्शक म्हणून नाही.
आता यामुळे कोणावर अन्याय झाला का? तर काही प्रमाणात वुल्फ आॅफ वाॅल स्ट्रीट वर झाला कारण त्यांनी मांडलेला आशय अधिक गुंतागंुतीचा आणि काळाशी सुसंगत होता. ग्रॅव्हिटी काय किंवा १२ इअर्स काय, हे तसे सरळसोट  संदेश देणारे होते. त्यांची आव्हानं वेगळी होती. वुल्फची वेगळी आणि अधिक अवघड होती.
एरवीच्या परिस्थितीत कदाचित लिओनार्दो डिकाप्रिओला त्याच्या वुल्फमधल्या उन्मत्त स्टाॅकब्रोकरच्या भूमिकेसाठी सन्मान मिळाला असता ( तसंही हे त्याचं पुरस्काराविना चौथं नाॅमिनेशन होतं) , पण इथे आडवा आला तो मॅथ्यू मॅकाॅनाॅईचा अप्रतिम परफाॅर्मन्स. एड्सग्रस्त पेशन्टने आपल्यासारख्या अनेकांच्या भल्यासाठी सरकारी धोरणाशी दिलेला लढा यासारखा संवेदनशील विषय, प्रत्यक्ष अभिनय आणि प्रचंड वजन कमी करुन स्वत:मधे घडवून आणलेला अंतर्बाह्य बदल याचा एकत्रित परिणाम म्हणून तर मॅकेाॅनाॅई लक्षवेधी ठरलाच, पण सध्या त्याची उत्तम कामगिरी असणारी 'ट्रू डिटेक्टीव' ही आठ भागांची चित्रमालिका  अतिशय लोकप्रिय ठरली आहे. त्यातल्या कामगिरीमुळेही व्होटर्स काही प्रमाणात प्रभावित झाले असतील यात शंका नाही.
केट ब्लँचेटला तशीही स्पर्धा नव्हती. सँड्रा बुलकची ग्रॅविटीमधली भूमिका तशी मोठी आणि उत्तम होती हे खरं, पण एका प्रदीर्घ प्रसंगावर बेतलेल्या चित्रपटातली चांगली पण एकसुरी भूमिका आणि वुडी अॅलन सारख्याच्या चित्रपटातला आॅथर बॅक्ड रोल, यांमधे तुलनाच संभवत नाही. जसं अभिनेत्याच्या नामांकनात चार वेळा नाॅमिनेट होऊन पुरस्कार न मिळालेल्या डिकाप्रिओचं नाव होतं, तसं या वर्गात पाच वेळा नामांकन मिळून पुरस्कार न मिळालेल्या एमी अॅडम्सचं. पण तिची हसलमधली भूमिका इतरांबरोबर विभागलेली होती, इतर दोघींएवढी जोरदार नव्हती.
असो , या सार््यामुळे एक एरवीपेक्षा वेगळी गोष्ट झाली की चारही प्रमुख पुरस्कार चार वेगळ्या चित्रपटांना गेले. अधिक जणांना रेकग्निशन मिळालं.
मला परवा कोणीतरी विचारलं की या सगळ्यात तुझा आवडता चित्रपट कोणता आणि त्याला आॅस्कर मिळालं का? तर त्याचं उत्तर आहे हो. मला सर्वाधिक आवडलेला चित्रपट आहे स्पाईक जोन्जचा 'हर' आणि त्याला स्वतंत्र पटकथेचा एकच पुरस्कार मिळाला. पण हरकत नाही,  शेवटी पुरस्कार वगैरे आपल्या जागी ठीकच, पण महत्व आहे ते या कलाकृती तुमच्याशी किती बोलतात याला. हर माझ्याशी बोलला. तुमच्याशी कदाचित दुसरा एखादा चित्रपट बोलेल. खरं महत्व आहे ते याच चित्रपटांना , मग त्यांना किती पुरस्कार मिळाले, मिळाले अथवा नाही, हे सारं गौण आहे, निदान माझ्या दृष्टीने तरी.
- ganesh matkari