गॉन गर्ल- अर्थात , सुखी संसाराचा मंत्र !

( स्पॉयलर वॉर्निंग- गॉन गर्ल विषयीचं कोणतंही निरीक्षण हे तुम्हाला त्यातल्या रहस्याची पूर्वसूचना देऊ शकतं. त्यामुळे चित्रपट पाहून मग वाचणं उत्तम. )

जिलिअन फ्लिनची 'गॉन गर्ल' ही कादंबरी तिच्या इतर कादंबऱ्यासारखीच एका शब्दात वर्णन करता येण्यासारखी आहे, आणि तो म्हणजे 'ट्विस्टेड'. अर्थात, चांगल्या अर्थाने. तिचं काम हे जवळपास चक पालानकच्या ( फाईट क्लब, सर्व्हायवर, चोक, ललबाय , हॉन्टेड इत्यादी)वळणाचं आहे, पण तो हाताळत असणारे विषय अधिक मोठे आणि सोश्योपोलिटीकल वजन असणारे असतात. त्यामानाने, फ्लिनची झेप अजून तरी न्वार छापाच्या व्यक्तिगत गुन्हेगारी कथानकांपलीकडे जात नाही. गॉन गर्ल बद्दल थोडक्यात सांगायचं तर ही एका लग्नाची गोष्ट आहे. मात्र या दोघांचं नातं हे आपल्या परिचित परीघाच्या बाहेर डोकावणारं आहे.

डेव्हिड फिन्चर या कादंबरीचं रुपांतर दिग्दर्शित करणार हे कळलं तेव्हा मी तत्काळ ही कादंबरी वाचून काढली. कादंबरी फारच उत्तम , आणि वाचकाला बांधून ठेवणारी आहे. पण ती वाचताच , ' याचं रुपांतर कसं शक्य आहे !' असा पहिला प्रश्न पडतो. कारणं दोन. पहिलं म्हणजे यात निक आणि एमी या पतीपत्नीचं ऑल्टरनेट निवेदन आहे. तेही दोघांच्या निवेदनात काळाचं अंतर राखून. त्यातही  निकचं निवेदन थोड्याच दिवसांचा कालावधी व्यापतं पण एमीचा डायरी फॉरमॅट अनेक वर्षांमधल्या घडामोडी मांडतो. कादंबरीच्या अर्ध्यावर ही रचनाही बदलते. हे बदल कादंबरीत समजून घेणं शक्य होतं, पण चित्रपटात ते उतरवणं सोपं नाही.

दुसरी गोष्ट म्हणजे अनरिलाएबल नरेशन हा या कादंबरीतला महत्वाचा घटक आहे. साहित्यातलं निवेदन हे खरं निवेदन असतं, ते कोणीतरी गोष्ट सांगितल्यासारखं असतं. प्रत्यक्ष काही दाखवायचं नसल्याने  रहस्य टिकवणं फार कठीण नसतं. चित्रपटात प्रत्यक्ष घटना दिसणं अपेक्षित असतं, त्यामुळे फसवाफसवी कठीण असते. असं असतानाही, गॉन गर्लचं रुपांतर उत्तम जमलय. विशेष म्हणजे,पटकथा रुपांतर स्वत: फ्लिननेच केलय.

चित्रपट हा बराचसा कादंबरीला प्रामाणिक आहे. कादंबरीची बरीच वैशिष्ट्य त्यात आहेत. अनरिलाएबल नरेशन किंवा व्यक्तिरेखांनी केलेली दिशाभूल तर त्यात आहेच, पण तपशीलात न जाताही पाळलेला एकूण आलेख , रचनेतलं साधर्म्य, आजच्या काळाने बदललेले प्रेम, त्याग यासारख्या संकल्पनांचे अर्थ, या गोष्टीही आहेत. गॉन गर्लमधे रहस्य आहे पण ते हूडनीट प्रकारचं नाही. त्याएेवजी दृष्टीकोनांमधल्या बदलांचा त्याच्याशी अधिक संबंध अाहे. गुन्हा झाला का? काय झाला? कोणी केला? या प्रश्नांची उत्तरं आवश्यक असली तरी हे प्रश्न गॉन गर्लच्या केंद्रस्थानी नाहीत. केंद्रस्थानी आहेत ती बदलती मूल्य, व्यक्तींची, तसंच त्या ज्या समाजात रहातात त्या समाजाची देखील. त्यामुळे इथे रहस्याला अनावश्यक महत्व येत नाही. सारी रहस्य शेवटावर आणून उकलली जात नाहीत, तर टप्प्याटप्प्यावर उलगडत पटकथेला नव्या दिशा दिल्या जातात. चित्रपटाचा प्रभावदेखील त्यामुळे रहस्यपटाच्या पलीकडे रहातो.

चित्रपट सुरु होतो तो निक डन ( बेन अॅफ्लेक) ला आपली पत्नी एमी ( रोजामन्ड पाईक) नाहीशी झाल्याचं लक्षात येतं त्या दिवसापासून. तो तडकाफडकी पोलिसांना बोलावतो, पण जसजसा तपास चालू होतो, उलट निक बद्दलचा संशयच वाढायला लागतो. आपल्याला प्रथमदर्शनी साध्यासुध्या वाटणाऱ्या, कॅन्सरग्रस्त आईच्या उपचारासाठी गावात येऊन राहाणाऱ्या निकच्या वरवरच्या काळजीमागेही काही छुपा हेतू असेलसं वाटायला लागतं. काही नवी रहस्य उघड होतात. लवकरच आपली खात्रीच होते, की एमी गायब होण्यामागे निकचाच हात आहे. पण तेवढ्यात निवेदनाचा दृष्टीकोन पालटतो आणि एमीभोवती संशयाचं वलय तयार व्हायला लागतं.

गॉन गर्लचं पुस्तक आणि चित्रपट हे दोन्ही वाचका-प्रेक्षकाला कसं मॅनिप्युलेट करावं याचा उत्तम धडा आहेत. कोणती गोष्ट उघड करावी, कोणती लपवावी, काय प्रकारे गोष्टी मांडल्या की त्याचा इष्ट परीणाम होईल, हे पटकथा अचूक जाणते. पटकथेत खास करुन कठीण आहे, ते त्यातल्या प्रमुख पात्रांविषयी सहानुभूती तयार करणं. एकतर त्यांच्या वागणुकीचा जराही भरवसा देता येत नाही आणि  दुसरं म्हणजे वैयक्तिक स्वार्थ सोडता त्यांच्या वागण्याला दुसरं स्पष्टीकरण नाही. इतकी आत्मकेंद्री पात्रं क्वचितच कोणत्या कथाप्रधान माध्यमात भेटतात. तरीही या व्यक्तीरेखांशी आपली मैत्री होते. आपण त्यांचं वागणं बरोबर आहे असं म्हणणार नाही, पण आपण त्यांना समजून घेऊ शकतो. हे लेखक, दिग्दर्शक आणि कलाकार या साऱ्यांचच यश आहे.

हा चित्रपट विविध चित्रप्रकारांना एकत्र आणतो. कधी तो तपासपटाच्या, वा पोलिस प्रोसिजरलच्या वळणाने जातो, तर कधी सायकॉलॉजिकल थ्रिलरसारखा वाटतो. सर्वात लक्षणीय म्हणजे तिसऱ्या अंकात तर त्याची चक्क ब्लॅक कॉमेडी होते. हा तुलनेने छोटा तिसरा अंक काही जणांना रहस्याच्या दृष्टीने अनावश्यक वाटण्याची शक्यता आहे पण खरं तर तो एकूण चित्रपटाचा ज्या पध्तीने अन्वयार्थ लावतो ते पाहाण्यासारखं आहे. किंबहुना तो या चित्रपटाचा वेगळेपणाही म्हणता येईल. त्यातली टिका, त्यातलं निरीक्षण हे केवळ या दोन प्रमुख व्यक्तिरेखांबद्दलचं नसून अधिक व्यापक, एकूण काळावरचं , समाजावरचं आहे. गंमतीची गोष्ट ही, की त्यात मांडलेलं एक सूत्र ( चित्रपटात चमत्कारिक पध्दतीने येत असलं, तरीही) लग्नसंस्थेला सरसकट अप्लाय करता येण्यासारखं आहे. ते म्हणजे संसार टिकवायचा, तर जोडीदाराला कधीही गृहीत धरू नये. एकमेकांचा सतत विचार करणं, आपल्याला त्याची पर्वा आहे याची जाणीव त्यालाही करुन देणं, हे आवश्यक आहे. नातं टिकवणं ही सोपी गोष्ट नाही.

गडद आशयाची मुळातच हौस असलेल्या फिन्चरला( फाईट क्लब, सेवन, झोडीअॅक , द गेम)  हा चित्रपट अतिशय योग्य आहे यात शंकाच नाही. मात्र त्याने आपली तांत्रिक चतुराई मर्यादीत ठेवून बराचसा भाग साध्या पध्दतीने ,क्लुप्त्या टाळून चित्रीत केलाय. ते चित्रपटाच्या प्रभावाच्या दृष्टीने योग्यही आहे, कारण संहितेतली गुंतागुंत त्यामुळे अधिक स्पष्टपणे पोचू शकते. संहितेचा धीटपणा मांडताना त्याने कुठेही तडजोड न केल्याचं एेकीवात आहे, मात्र आपल्या पडद्यावर आलेली आवृत्ती सेन्सॉरच्या कात्रीतून कशीबशी सुटून बरंच काही गमावून आली आहे. त्यामुळे या क्षणी ते पडताळून पाहाणं अशक्य आहे.

तरीही, यंदाचा एक चांगला, डोक्याला चालना देणारा चित्रपट म्हणून गॉन गर्ल चं कौतुक करणं आवश्यक आहे. आणि त्याने दिलेल्या सुखी संसाराच्या (!) मंत्रासाठी त्याचे आभार मानणं देखील.

- ganesh matkari