भग्न वसुंधरेकाठी...

तुमचं वय कितीही असो, तुमची आवड-अभिरुची काहीही असो, तुम्हाला चित्रपट हे माध्यम आवडो अगर नावडो, तुम्ही "वॉल-ई'ला भेटलंच पाहिजे. निदान माणूस नावाचा प्राणी पृथ्वीतलावर शिल्लक राहावा, असं तुम्हाला वाटत असेल, पृथ्वीचं डंपिंग ग्राऊंड होऊ नये अशी तुमची तळमळ असेल, पृथ्वीचा विनाश कुठंतरी थांबायला हवा यासाठी तुमची तगमग होत असेल, तुमच्या पुढच्या पिढ्यांचा भविष्यकाळ अंधःकारमय दिसत असेल तर वॉल-ई आणि ईव्हची ही हळुवार, तरल, काळजाला हात घालणारी आणि विध्वंसाकडे निघालेल्या, यंत्राचा गुलाम बनू पाहणाऱ्या माणसाला ताळ्यावर आणणारी, वास्तवाला थेट भिडणारी प्रेमकहाणी तुम्ही पाहायलाच हवी.

तुम्ही "फाईंडिंग निमो' पाहिलाय? दिग्दर्शक ऍण्ड्य्रू स्टॅण्टनने या ऍनिमेशनपटातून एका माशाच्या सुटकेचं नाट्य रंगविलं आणि समुद्रसफरीतून पाण्याखालील विश्‍वाचं अफलातून दर्शन घडवलं. "वॉल-ईम'मध्ये तो आपल्याला भग्न वसुंधरेवरून अवकाश पोकळीत घेऊन जातो. पृथ्वीला प्रदूषणापासून वाचवलं नाही, तर शेकडो वर्षे अवकाशात राहणारे आणि सर्व दैनंदिन क्रिया "रोबो'च्या मदतीनं करणारे निव्वळ मांसाचे गोळे म्हणजे आपणच असू, असा धोक्‍याचा इशारा तो देतो. अर्थात हा इशारा कोरडा नाही, त्याला जोड आहे ती एका नितांत सुंदर प्रेमकथेची. "वॉल-ई'ची पटकथा स्टॅण्टन आणि जिम रेर्डनने लिहिली आहे. ती इतकी सरळ, बांधेसूद आणि अनेक नजाकतींनी नटलेली आहे की ती आपल्याला सहजपणे गुंतवत नेते आणि चित्रपट संपला आहे, श्रेयनामावली सुरू झाली आहे याची जाणीव होऊनही आपण त्याच्या प्रभावाखाली त्याच अवस्थेतच राहतो.

विध्वंसानंतर तब्बल 700 वर्षे लोटली आहेत. पृथ्वीवर फक्त डेब्रिस, माती आणि धुळीचं साम्राज्य सोडलं तर आता काहीही शिल्लक नाही. आपल्या अतिप्रगत मेंदूचा वापर करून माणसाने हे विश्‍व घडवलं आणि बिघडवलंही. त्यानेच वसुंधरेला भग्नावस्थेत ढकललं. आता उरलेत ते केवळ ढिगारे, इमारतींचे भग्नावशेष; इथे पूर्वी माणसं राहत होती असं सांगणारे. पृथ्वीवर राहण्यालायक वातावरणच उरलं नाही. त्यामुळे सगळी मानवजात अवकाश पोकळीतील अवाढव्य आणि सुसज्ज अशा अवकाशयानात पाच वर्षांच्या बोलीवर राहावयास गेली आहे; पण पाचपन्नास नव्हे, तर 700 वर्षे झाली, पृथ्वीवर परत जाण्यायोग्य परिस्थितीच निर्माण होऊ शकली नाही. वॉल-ईचे हजारो वंशज पृथ्वीवरील प्रदूषण हटविता-हटविता जागेवर बसले. बिचारा वॉल-ई एकटाच उरला आहे. न थकता पृथ्वीवरची घाण साफ करतो आहे. त्याला सोबत आहे ती एका निरुपयोगी झुरळाची. माणसाने स्वतःच्या चुकीमुळे उद्या पृथ्वीवरची सजीवसृष्टी नष्ट केलीच तर एक सजीव मात्र तो नष्ट करू शकणार नाही, तो म्हणजे झुरळ, हे वैज्ञानिक सत्य तो अधोरेखित करतो. स्वतःच्या मुळावर उठलेल्या माणसाला वाकुल्या दाखवणारा हा कीटक क्षुल्लक असला तरी माणूसच त्याच्यापुढे क्षुल्लक ठरतो, असं सांगण्यासाठी झुरळाचा केलेला प्रतीकात्मक वापर अप्रतिम.

हा वॉल-ई म्हणजे माणूस असणं अशक्‍य. मग आहे तरी कोण? (थअङङ-ए अर्थात थरीींश अश्रश्रेलरींळेप ङेरव ङळषींशी- एरीींह उश्ररीी) संगणकावर ऍनिमेशनच्या तंत्राने निर्माण केलेलं एक अफालातून पात्र. एरवी पटकथेत व्यक्तिचित्रणाच्या नावाने बोंब असली तर एकूण सिनेमाचा शिमगा होतो. इथे तर मुख्य पात्र मनुष्येत्तर आहे. तरीही त्याच्या हालचाली यांत्रिकपणे होत नाहीत, हीच तर गंमत आहे. त्याच्या प्रत्येक हालचालीत एक प्रकारची लय, समन्वय आहे. त्या इतक्‍या कल्पक, रंजक आणि अस्सल आहेत की त्यांतून कधी हास्याचे फवारे उडतात, तर कधी धबधबे कोसळतात आणि आपल्याला अंतर्मुखही करतात.
वर्षानुवर्षे एकाकी असलेऱ्या "वॉल-ई'च्या रखरखीत जीवनात "इव्ह' येते. या प्रेमकथेत प्रथम पाहिल्यानंतर कलिजा खल्लास होणं, नजरानजर, घालमेल, हसणं, लाजणं, मुरडणं, नजरेनं बोलणं वगैरे भावना आणि धुळीच्या वादळातून, जीवारच्या संकटातून इव्हला वाचविण्यासाठीची या प्रेमविराची धडपड, तगमग, ऍण्ड्य्रू स्टॅण्टन यांनी साधलेली ही किमया अचंबित करते.
"इव्ह'च्या काळजीने तिला घेऊन जाणाऱ्या स्पेस शटलला पकडून वॉल-ई अवकाशयानात प्रवेश करतो. तेथील मांसाचे गोळे होऊन पडलेली माणसे, त्यांची "सेवा' करणारे रोबो हे सगळं पाहिल्यावर वॉल-ई बावरून जातो. त्याची त्रेधा, त्याचं बुजरेपण यातून जी धमाल उडते तीही मस्तच. मानवी भावभावनांचा इतका संमिश्र आणि गुंतागुंतीचा आविष्कार घडविणे एखाद्या कसलेल्या नटालाही अशक्‍य व्हावं.

चित्रपटाचा शेवट सुखान्त आणि शोकात्मही आहे. पण तो तसा असण्यामागे मोठी गुंतागुंत आहे. पृथ्वीवरील अवशेषांमध्ये वॉल-ईला सापडलेला एक बीजांकुर म्हणजे मनुष्य जातीसाठी आशेचा किरण आणि इव्ह व "वॉल-ई'मधील प्रेमांकुर. पृथ्वी ते अवकाश आणि अवकाश ते पुन्हा पृथ्वी असा त्याचा नाट्यमय आणि संघर्षमय प्रवास हा मनुष्यप्राण्याच्या अस्तित्वाशी निगडित असल्याने या सिनेमाला टाळणं म्हणजे स्वतःची फसवणूक.

- सिद्धार्थ ताराबाई