रिस्टकटर्स ए लव्हस्टोरी - शेवटानंतरची गोष्ट

एक मुलगा आडवा पडून शुन्यात पहात असलेला. अचानक त्याचा काही विचार ठरतो. बाजूला वळून तो गाणं लावतो, मग उठतो. खोलीत प्रचंड पसारा. मुलगा खोली आवरायला लागतो. पडलेल्या वस्तू, कपडे जागेवर ठेवतो. टेबल आवरतो, कचरा काढतो, उद्धवस्त खोली आता छान टापटीप दिसायला लागते. मग मुलगा उभा दिसतो, तो खोलीच्या दुस-या टोकाला असलेल्या बाथरूममध्ये. तो काय करतोय हे नीटसं दिसत नाही. नंतर कॅमेरा दाखवतो तो त्याचा चेहरा. आपल्याला नक्की काय चाललंय ते कळण्याच्या आत सगळी शक्ती गेल्यासारखा मुलगा खाली कोसळतो. मग हळूहळू दिसतं ते गडद लाल रक्ताने भरलेलं वॉश बेसिन, त्यावर ठेवलेला रेझर आणि पांढ-या सिरॅमिकवर ओघळलेले रक्ताचे थेंब. खाली पडलेल्या मुलाला कोप-यात काहीतरी जळमटासारखं दिसतं, मात्र पुढे काही करण्याच्या आतच त्याचा प्राण गेलेला असतो. रिस्टकटर्स ए लव्हस्टोरी या (म्हटलं तर चमत्कारिक, पण चित्रपटाचं योग्य वर्णन करणा-या) नावाच्या सिनेमातला हा पहिलाच प्रसंग. चित्रपटाच्या इतर कुठल्याही प्रसंगाहून अधिक परिणामकारक आणि विचार करायला लावणारा. स्वतंत्रपणे या तुकड्यातून आपल्याला या मुलाच्या आत्महत्येचं कारण कळत नाही, मात्र ते काय असेल याची चुटपूट लागून राहते. त्याच्या खोलीवरून उघडच तो सुखवस्तू घरातला असल्याचं स्पष्ट होतं. मग या मुलावर असं काय संकट आलं असेल ? त्याला दुसरा पर्याय नसेल का ? असे अनेक प्रश्न आपल्याला पडतात. अत्यंत थोडक्यात, अन् कोणत्याही संवादा किंवा निवेदनाशिवाय प्रत्यक्ष दर्शनातून या विषयाची विदारकता आपल्यापुढे मांडणारा हा प्रसंग पाहणं, हे एवढं कारणदेखील रिस्टकटर्स पाहण्याकरीता पुरेसं ठरावं.
मेलेल्या नायकांनी केलेल्या निवेदनातून उलगडणारे चित्रपट कमी नाहीत. सनसेट बुलवार्डपासून अमेरिकन ब्युटीपर्यंत. मात्र मेल्यानंतरच्याच घटनांविषयी असणारे आणि पुन्हा पृथ्वीवरच्याच घाडामोडीत न अडकणारे चित्रपट तुरळक. व्हॉट ड्रिम्स मे कम हा थोडा फार अपवाद. रिस्टकटर्स मात्र दुस-या प्रसंगापासूनच पृथ्वीचा नाद सोडतो. अर्थात, याचा अर्थ तो स्वर्गात घडतो असाही नाही. तो घडतो एका नो मॅन्स लॅण्डमध्ये, जिथे आत्महत्या करणारे लोक मृत्यूनंतर पोहोचतात. दिसायला हे जग पृथ्वीहून फार वेगळं नाही. थोडं अधिक रंगहीन, थोडं अधिक कंटाळवाणं, थोडं अधिक गरीब, पण तेवढंच.

पहिल्या प्रसंगात आत्महत्या केलेल्या झिया (पॅट्रीक फ्युगिट) या जगात एका पिझ्झा पार्लरमध्ये नोकरी धरतो. लवकरच त्याची युजीनशी (शिआ विगहॅम) मैत्री होते. युजिनच्या कुटुंबातल्या सर्व सदस्यांनी आत्महत्या केल्याने तो इतरांसारखा एकटा दुकटा न राहता भरल्या घरात राहत असतो. अपघाताने झियाला कळतं, की आपल्या आत्महत्येचं कारण असलेल्या डेझरीने (लेझ्ली बिब) देखील आत्महत्या केलेली आहे. डेझरीला शोधायला बाहेर पडलेल्या झियान अन् युजीनची गाठ पडते मिकालशी. मिकाल (शॅनीन सोसामोन) या चमत्कारित जगाच्या कर्त्याधर्त्याच्या शोधात आहे. आपलं येथे येऊन पोचणं, ही तिच्या दृष्टीने चूक आहे, अन् ती सुधारण्याचा दुसरा मार्ग तिला सापडलेला नाही.
रिस्टकटर्सची संहिता विविध चित्रप्रकारांशी नातं सांगणारी, पण शेवटचा निर्णय दिग्दर्शकाच्या दृष्टिकोनावर सोपवणारी आहे. एकतर आत्महत्या अन् आफ्टरलाईफ या दोन अतिशय गंभीर गोष्टींशी संबंध असून, ती तशी गंभीर नाही. केवळ जेनरीक विचार केला, तर रोड मुव्ही, ब्लॅक कॉमेडी आणि प्रेमकथा या तीन प्रकारांशी तिचं जवळचं नातं आहे. तिच्यात उघड फँटसी एलिमेंट आहे. मात्र तो निर्णायक घटक नाही. चार्ली कॉफमनच्या बीईंग जॉन मालकोविच किंवा इटर्नल सनशाईन आँफ स्पॉटलेस माइन्डमध्ये ज्याप्रमाणे संहितेतल्या चमत्कृतीला दिग्दर्शकांनी वास्तववादी चष्म्यातून पाहिलं होतं. तसंच इथे दिग्दर्शक गोरान ड्युकिक पाहतो. त्यामुळेच पृथ्वी/स्वर्गापलीकडल्या जगालाही केवळ रंगबदलातून दाखवणं किंवा युजीनच्या गाडीतल्या कृष्णविवराला तेवढ्यापुरत्या स्वतंत्र शॉट्सच्या इन्टरकटमधून दाखवून देणं अशा साध्या योजना केलेल्या दिसतात. अर्थात इथे हे मार्ग शोधण्याचं कारण मर्यादित बजेट आहे, हे कुठेच लपत नाही.
झियाने चालवलेला डेझिरीचा किंवा मिकालने चालवलेला ऑथिरिटीचा शोध जो संपूर्ण चित्रपटाला आकार देतो. तो शेवटासाठी पुरेसा कन्क्लुजिव ठरत नाही. जे एकूण परिणामाच्या दृष्टीने आवश्यक आहे. या दृष्टीने कॉफमनच्या सिनेकड़की न्यूयॉर्क सोडून इतर संहिता अभ्यासण्याजोग्या आहेत. आशय कितीही चमत्कारिक असला, तरी तो शेवटापर्यंत नवा अन् प्रभावी भासवत राहणं सोपं नाही. दृश्य, चमत्कृती शिवाय तर नाहीच. तरीही, जर शेवटचा प्रसंग तर्कशुद्ध असता, तर रिस्टकटर्सला एक वजन जरूर आलं असतं. बहुतेकदा हे शेवट लेखकांनी फार हुशारीने ठरवण्याची गरज असते. (काही वर्षांपूर्वी आलेल्या जस्ट लाईक हेवन या माणूस आणि तथाकथित भूताच्या रोमान्सला हॅपी एन्डिंग किती चतुराईने दिलं होतं. त्याची आठवण, इथला फसलेला प्रसंग पाहून व्हावी.) इथे तो अशारीतीने होतो की चित्रपटाच्या रचनेबाबत काही मुलभूत शंका तयार व्हाव्यात.
अखेर रिस्टकटर्स सर्वात परिणामकारक ठरतो तो त्याने वेळोवेळी दाखविलेल्या आत्महत्यांच्या स्टेज्ड, भडक नसणा-य़ा पण तरीही अंगावर येणा-या फ्लॅशेसमध्ये आणि दोन जगांमध्ये वेळोवेळी केलेल्या तुलनांमध्ये. हा भाग थोडका अन् विदारक असला, तरी अभिरुचीपूर्ण आहे आणि नुसत्या गोष्ट सांगण्यापलीकडे जाऊ पाहणारा. आपल्या सध्याच्या वातावरणात तर खोलवर परिणाम करून जाणारा


- गणेश मतकरी