खरीखुरी संगीतिका

इतर देशांमध्ये संगीताला महत्त्व असणारे चित्रपट हे सामान्यतः दोन प्रकारांत मोडणारे असतात. पहिला असतो म्युझिकल्स किंवा सांगीतिकांच्या जिथे गाणी ही संवादांची जागा घेतात आणि चित्रपटालाच एक लय आणून देतात. माय फेअर लेडी किंवा साऊंड आँफ म्युझिक ही या प्रकारातल्या चित्रपटांची लोकप्रिय उदाहरणं म्हणता येतील. दुस-या प्रकारात गाण्यांचा/नावाचा वापर हा कोणत्यातरी निमित्ताने केलेला आढळतो. उदाहरणार्थ सॅटर्डेनाईट फीवर मधला नायक हा आपल्या चाकोरीतल्या आयुष्याबाहेर पडण्याची संधी म्हणून आपल्या क्लबमधल्या संध्याकाळी नृत्यसंगीताबरोबर मोकळा होत घालवायला लागतो, मात्र इथले नृत्याचे प्रसंग, हे नृत्याचेच प्रसंग असतात. साध्या प्रसंगांचे ते नृत्यमय सादरीकरण नसतं. फास्ट फॉरवर्ड, डर्टी डान्सिंग असे कितीतरी चित्रपट या प्रकारात मोडताना दिसतील.
या चित्रप्रकारात अनेक लोकप्रिय चित्रपटांची नावे घेता येतील, पण सध्या या प्रकाराला फार मागणी राहिलेली नाही. मूला रूज किंवा शिकागोसारख्या चित्रपटांनी मध्यंतरी म्यूझिकल्सला टिकवून ठेवण्याचा प्रयत्न केला आणि हे चित्रपट यशस्वीही झाले. परंतु प्रत्यक्ष चित्रप्रकाला नवजीवन मिळालं नाही. कदाचित या प्रकारचं या ना त्या मार्गाने फॉर्म्यूलात अडकून राहणंच हल्ली प्रेक्षकांना कंटाळवाणं वाटायला लागलं असेल.
सामान्यतः या प्रकारचे चित्रपट हे भव्य स्वरूप धारण करणारे असतात. कलावंतांची लांबलचक यादी, कौशल्याने बसवलेली नृत्यं, रंगतदार छायाचित्रण आणि पॉलिशड वातावऱण या ठिकाणी पाहायला मिळतं. या लुकची इतकी सवय होते की, एखादा चित्रपट या सर्व छानछोकीला वगळताना दिसला तर क्षणमात्र दचकायला होतं. जॉन कार्नी यांचं दिग्दर्शन आणि पटकथा असलेला वन्स पाहून काहीसं असंच होतं.
गाणी सोडता वन्स सारं काही खालच्या पटीत करतो. किंबहूना त्याचा जीवही फार छोटा आहे. रस्त्यावर गिटार वाजवून आणि गाऊन आपल्या कलेचं प्रदर्शन करणारा एक तरुण (ग्लेन हान्सार्ड) आणि त्याच्याशी मैत्री करणारी एक तरुणी (मार्केटा इरग्लोवा) यांची ही गोष्ट बंदीस्त कथानकाचा आणि रचना कौशल्यांचाही आग्रह न धरता एखाद्या नवकथेसारखी अचानक सुरू होते. आणि एका अनपेक्षित वळणावर संपते. सांकेतिक गोड शेवटाचं प्रेक्षकाला समाधान न देता.
तरुण- तरुणींची (इथे दोघांची नावंही दिली जात नाहीत.) भेट होते तो प्रसंगच आपल्याला या विक्षिप्त चित्रपटाची झलक दाखवून देतो. तरुण रात्रीच्यावेळी निर्मनुष्य रस्त्यावर स्वतःची एक रचना गात असताना तरुणी येते, अन समोर ठेवलेल्या गिटार केसमध्ये उदारपणे दहा सेण्ट्स टाकते, वर कौतुक करताना म्हणते छान गाणं आहे, तू लिहीलस का ? हे सकाळी का गात
नाहीस ?
सकाळी मी लोकप्रिय गाणीच गातो, म्हणजे अधिक लोक ऐकतात, स्वतंत्र गाण्यात फार जणांना रस नसतो. ती म्हणते का, मी ऐकते ना सकाळीसुद्धा. त्यावर तो म्हणतो, पण तू दहाच सेन्ट्स टाकतेस. बोलताना तिच्या लक्षात येतं की गाणं ही याची हौस आहे. एरवी हा व्हॅक्यूम क्लीनर रिपेअर करतो. मग ती विचारते की, माझाकडे एक मोडका व्हॅक्यूम क्लीनर आहे, रिपेअर करशील का ? तो म्हणतो, उद्या घेऊन ये.
या प्रसंगातच लक्षात येतं की,पटकथेचा सूर, नायक, नायीका असलेल्या संवादाचा बाज यातलं काहीच बेतीव नाही. व्यक्तिरेखांच्या बाबतीतही हेच. दोघंही तसे एकमेकांच्या प्रेमात पडायला मोकळे नाही. त्याची मैत्रिण त्याला सोडून लंडनला गेलीय, अन् कधीकाळी तिथे जाण्याची त्याचीही इच्छा आहे. तिचं लग्न झालंय, मुलगी आहे. नवरा बरोबर नाही, पण परत येण्याची शक्यता आहे.
वन्समधलं हे प्रेम हे जवळजवळ पूर्णपणे मानसिक पातळीवरचं आहे. ते व्यक्त होतं तरुणाने लिहिलेल्या गाण्यांमधून, ही गाणी त्याने आपल्या प्रेयसीविषयी लिहिलेली. ती येतात गाणी म्हणूनच मात्र त्यांच्या सतत वापराने आणि व्यक्तिरेखेच्या भावना त्यांमधून व्यक्त होण्याने चित्रपट म्युझिकल्सचा आभास निर्माण करतो. या चित्रपटाचं एक वैशिष्ट्य म्हणजे यातली संगीताची पूर्ण जबाबदारी म्हणजे गाणी लिहिणं, चाली देणं आणि प्रत्यक्ष गाणं ही यातल्या दोन प्रमुख कलाकारांनी पूर्णपणे पार पाडली आहे. त्यातल्या गाण्याला गेल्यावर्षी मिळालेल्या आँस्करमुळे ती किती यशस्वी आहेत हे देखील स्पष्ट होतं.
वन्सचा दृश्य भागदेखील बेतीवपणा पूर्ण टाळतो. जवळपास एखाद्या डॉक्यूमेन्टरीचं चित्रण असावं, तसं हा चित्रपट पाहताना वाटतं. ब-याच प्रमाणात हातात धरलेला कॅमेरा, अतिशय मर्यादित प्रकाशयोजना, असेल त्या उजेडातलं चित्रण अशा गोष्टींमध्ये हे लक्षात येतं. मात्र त्यामुळे वास्तवाचा आभास अधिकच पुरा होत जातो.
रिचर्ड लिंकलेटरच्या बीफोर सनराइज आणि बिफोर सनसेट चित्रपटात जेसी आणि सीलीन ही दोन पात्रं मागे भेटून माझ्या आठवणींचा कायमचा भाग बनून गेली आहेत. वरवर पाहता ती दोघं आणि ही दोघं यात उघड साम्य नाही. मात्र या दोघांचा अभिनय हा सहजच त्या दोघांची दाद देणारा आहे. चित्रपटांच्या रेखीव जगात क्वचितच भेटणारा. अतिशय दुर्मीळ म्हणून हवासा वाटणारा.
-गणेश मतकरी.