`मिस्टर ब्रुक्स`- दोन कलावंत एक व्यक्तिरेखा

हॉलीवूडला एक नफा कमावण्याचं यंत्र मानलं जातं. चित्रपट अभ्यासकांच्या दृष्टीने तर या चित्रपटांचा उल्लेखदेखील वर्ज्य. का, तर ते व्यावसायिक चित्रपट. कलात्मकता त्यांच्यात कुठून ? प्रयोग करण्याची वृत्ती त्यांच्यात कुठून ? आतून आलेली सर्जनशीलता त्यांच्यात कुठून ?
मला विचाराल, तर हे खरं नाही. म्हणजे केवळ नफ्यासाठी काढलेले सुमार चित्रपट हॉलीवूडमध्ये जरूर आहेत. पण हे चित्रपट म्हणजे या चित्रपटसृष्टीची सरळ संपूर्ण व्याख्या नव्हे. जॉन फोर्डपासून मार्टिन स्कोर्सेसीपर्यंत आणि स्टीव्हन स्पीलबर्गपासून क्वेन्टीन टेरेन्टीनोपर्यंत अनेकानेक, परस्परांपासून संपूर्ण वेगळ्या शैलीत काम करणा-या लोकांनी हॉलीवूडमध्ये उत्तम काम केलं आहे. त्यांच्याकडे डोळेझाक करण्याने त्यांचं नुकसान काहीच होत नाही, आपलाच अभ्यास अपुरा राहतो.
त्यातून व्यावसायिक सिनेमा सर्जनशील नसतो, प्रयोग करणारा नसतो असं थोडंच आहे ? चांगला दिग्दर्शक हा अनेकदा आपल्या चित्रपटांतून वेगवेगळ्या गोष्टी करून पाहतो, मात्र हे करताना तो प्रेक्षकालाही विश्वासात घेतो. त्याला काही ओळखीच्या गोष्टी दाखवून आपल्याजवळ आणतो. इतकी की, पुढे चित्रपटात घडणा-या गोष्टी आपल्या नित्याच्या परिचयाच्याबाहेर आहेत हे त्याच्या चटकन लक्षातही येऊ नये.
उदाहरणार्थ, `मिस्टर ब्रुक्स`. आता यातल्या ओळखीच्या गोष्टी पाहा. सर्वप्रथम स्टार्स. केविन कोसनर, विलिअम हर्ट आणि डेमी मूर. दुसरं म्हणजे चित्रपटाचा प्रकार. सिरीअल किलरचं कथानक हॉलीवूडला नवीन नाही. सर्वात लोकप्रिय असलेल्या सायलन्स आँफ लँम्बसच्या जोडीला अशी ढीगांनी उदाहरणं देता येतील. आणि तिसरी ओळखीची गोष्ट म्हणजे रचना. `मिस्टर ब्रुक्स` हा शंभर टक्के थ्रिलर आहे. संकटं, मारामा-या, रहस्य,कथानकातले धक्के/वळणे या सर्व गोष्टी यात पुरेपूर आहेत. या सर्वांचा परिणाम म्हणून प्रेक्षक त्यातल्या वेगळेपणाकडे दुर्लक्ष करतो आणि जवळजवळ सवयीनेच त्यात गुंतायला लागतो.
आता वेगळेपणा. तो एक सोडून दोन गोष्टीत आहे. सामान्यतः सिरीअल किलर हे या चित्रप्रकारांमधले खलनायक असतात. सायलेन्स आँफ द लँम्बसमध्ये हॅनीबल लेक्टर नायिकेला मदत करतो, पण तो नायक नाही आणि खलनायकही नाही. लेखकाने आणि अभिनेत्याने मोठं केलेलं हे दुय्यम पात्रं आहे. लक्षवेधी,पण सहाय्यक भूमिकेतलं. त्याशिवाय एक रेग्युलर सिरीअल किलर इथे उपस्थित आहेच, खलनायक म्हणून. सामान्यतः ही परंपराच आहे, जी `मिस्टर ब्रुक्स` तोडतो. इथला सिरीअल किलर हा चित्रपटाचा नायक आहे. इतक्या कौशल्याने रचलेला की, प्रेक्षक सुरुवातीपासून अखेरपर्यंत त्याला नायक म्हणून पाहतो. त्याने आपल्यासमोर अर्ध्या डझन लोकांचे बळी घेऊनही.
दुसरा वेगळेपणा म्हणजे इथली नायकाची. म्हणजे श्रीयुत अर्ल ब्रुक्सची व्यक्तिरेखा दिग्दर्शक ब्रुक्स.ए.इव्हान्सने समर्थपणे दोन नटांमध्ये विभागून दिलेली आहे. अर्ल (केविन कोसनर) हे त्याचं लोकांसमोर येणारं व्यक्तिमत्त्व. कुटुंबवत्सल,श्रीमंत,यशस्वी उद्योगपती. पोर्टलन्डमध्ये त्याचा नुकताच मॅन आँफ द इयर म्हणून सन्मानही केला आहे. मात्र त्याच्या व्यक्तिमत्त्वाची दुसरी, भीतीदायक बाजू आहे मार्शल (विलिअम हर्ट). मार्शल अनेकदा अर्लच्या आजूबाजूला वावरतो. त्याला सल्ले देतो, चिथावतो आणि आपलंच खरं करायला भागदेखील पाडतो. व्यक्ती आणि प्रवृत्ती यांना एकत्रितपणे एक पात्रं म्हणून उभं करणं सोपं नाही, हे मला वाटतं कोणालाही पटेल.
चित्रपट सुरू होताना अर्ल आपली दोन वर्ष दाबून ठेवलेल्या उर्मीचा बळी पडतो आणि मार्शलचं ऐकून एका प्रेमी नर्तक जोडीला त्यांच्या घरात जाऊन मारतो. एरवी अत्यंत काळजीपूर्वक प्रत्येक गोष्ट करणा-या अर्लच्या हातून नाईलाजाने (की जाणीवपूर्वक ?) एक चूक होते आणि समोरच्याच्या घरातून या जोडप्याची रासक्रीडा चवीने पाहणा-या हौशी फोटोग्राफरला अर्लच्या गुन्हेगारीचा पुरावा मिळतो. साहजिकच हा फोटोग्राफर ब्लॅकमेलिंगसाठी उपस्थित होतो. मात्र त्याला पैसे नको असतात. त्याची इच्छा असते, ती अर्लच्या पुढच्या गुन्ह्यात सहभागी होण्याची.
मध्यंतरी अर्लची मुलगी तिचं शिक्षण अर्धवट सोडून परत येते, मात्र तीदेखील काही लपवत असल्याचा संशय अर्लला (अन् मार्शललाही) येतो. भरीत भर म्हणून अर्लच्या कारनाम्यांच्या मागावर असलेल्या डिटेक्टीव्ह ट्रेसीची(डेमी मूर) नजर फोटोग्राफरवर पडते आणि त्याचा या हत्येशी काही संबंध असल्याचं तिच्या लक्षात यायला लागतं. गुंता वाढत जातो.
ब्रुक्स यशस्वी होतो, तो बराचसा मध्यवर्ती व्यक्तिरेखेच्या (द्वी व्यक्तिरेखांच्या ?) जोरावर. हे पात्र प्रेक्षकांना पटण्यासाठी दिग्दर्शकाने खलप्रवृत्तीला वेगळे काढण्याची जबाबदारी घेतली आहे, मात्र पूर्ण काळ पूर्ण पाढरं अशी ही विभागणी नाही. मार्शलची भूमिका केवळ सल्लागाराची आहे. त्यामुळे गुन्हे करतानाही करावे लागतात अर्ललाच. मात्र त्याच्या मार्शलबरोबरच्या संवादातून अर्लचा नाईलाज,मनस्थिती या व्यसनातून बाहेर पडण्याचा प्रयत्न करणं अशा गोष्टी व्यक्त होतात आणि प्रेक्षक अर्लला समजून घेऊ शकतो.
ब्रुक्स आपला थ्रिलरचा बाज गंभीरपणे घेत असला तरी गुन्हा करणा-या व्यक्तीच्या मानसिकतेलाही तो महत्त्व देतो, आणि तिला संवादातून तसंच प्रत्यक्ष घटनांमधूनही अधोरेखित करीत राहतो. वरवर केवळ धक्का देण्यासाठी आणलेला शेवटून दुसरा प्रसंग हा या गुन्हेगाराच्या मानसिकतेशीच संबंधित आहे हे लक्षात घेतलं, तर पटतो.
हॉलीवूड म्हणून ब्रॅन्ड करून चित्रपटांना नावं ठेवणारे या चित्रपटालाही नावं ठेवणार का ? आणि ती ठेवणं न्यायाला धरून होईल का ?
-गणेश मतकरी