रेक- रिअ‍ॅलिटी हॉरर

एका इमारतीच्या तळमजल्यावर काही रहिवासी जमलेले. काहीसे गोंधळलेले. तळमजल्याचा भाग लांबट अन् काहीसा अरुंद. एका बाजूने वर गेलेला जिना. जिन्यावर इमारतीत आधीच येऊन पोहोचलेले पोलीस. याच गर्दीत दोन अग्निशमन दलाचे जवान, एक टीव्ही अ‍ॅन्कर आणि एक कॅमेरामन. या कॅमेरामनचा आपण केवळ आवाजच ऐकू शकतो; तो दिसत कधीच नाही. तरीही स्पॅनिश चित्रपट `रेक`मधलं हे सर्वात महत्त्वाचं पात्र आहे. कारण सोपं आहे. इथला कॅमेरामन हा प्रेक्षकांचा डोळा आहे. आपल्यापुढे उलगडणारी कथा, ही या कॅमेरामनच्या हातातल्या कॅमेरावर रेकॉर्ड झालेली आहे. या गोंधळाला कारण आहे ती तिस-या मजल्यावर राहणारी एक म्हातारी. ती बहुदा घरात पडली असावी. कारण तिच्या ओरडण्याचा आवाज अनेकांनी ऐकलेला. मात्र दरवाजा बंद असल्याने शेजारी तिला मदत करायला असमर्थ आहेत. अशातच कोणीतरी इमर्जन्सी नंबर्सना फोन केल्याने इथे पोलीस आणि अग्निशमन दलाच्या लोकांनी हजेरी लावलेली. टीव्ही क्रू हा तसा अपघात आहे. फायर स्टेशनवर एक रिअ‍ॅलिटी शो शूट करणा-या अ‍ॅन्जेला विदाल (मॅन्यूएला वालेस्को)चा हा तिथल्या जवानांचं धावपळीचं आयुष्य चित्रित करण्याचा प्रयत्न आहे.
यथावकाश कॅमेरा क्रू, पोलीस अन् जवान म्हातारीच्या घराबाहेर पोहोचतात. घर फोडलं जातं. काहीशा बिचकत आत आलेल्या मंडळींना म्हातारी दूरवर उभी दिसते. अंधूक प्रकाशात. कॅमेरामनच्या अचानक लाईट लावण्याला ती बुजते. अन् कॅमेरामनला शूटिंग थांबविण्याची ताकीद मिळते. मात्र ते थांबवल्याचा आव आणून, अन कॅमेरा खाली घेऊनही तो रेकॉर्डिंग बंद करीत नाही. अन् एका अर्थी तेही बरंच होतं. त्यामुळे म्हातारीने झडप घालून पोलिसाच्या गळ्याचा लचका तोडल्याचं दृश्य तो सहजपणे चित्रित करू शकतो.
रिअ‍ॅलिटी टीव्हीचा वापर `हॉरर` चित्रप्रकारातल्या सर्व उपप्रकारात केला जाईल असं वाटतं. याआधी काळी जादू (ब्लेअर विच प्रोजेक्ट), मॉन्स्टर मुव्ही (क्लोवरफिल्ड). भूतकथा (पॅरानॉर्मल अ‍ॅक्टीव्हिटी) हे प्रकार येऊन गेलेत.
`रेक` ही उघडच `झॉम्बी फिल्म` आहे. तिचं नाव मराठीत चमत्कारिक वाटलं, तरी अगदी योग्य आहे. व्हिडीओ रेकॉर्डिंग चालू असताना कॅमेराच्या डिस्प्लेवर उमटलेली तीन अक्षरं, म्हणजेच `REC`.
रेकमधला सर्वात चांगला जमलेला भाग म्हणजे त्यातला कॅमेराचा वापर, जो खूपच विचारपूर्वक केला गेल्याचं जाणवतं. पॅरानॉर्मल अ‍ॅक्टीव्हिटीमध्ये जसं पडद्यावर काहीच न दाखवता साऊंड डिझाईनमधून भीती निर्माण करण्यात आली होती तसं इथे केलंलं नाही. इथले भीतीचे प्रसंग, हे झॉम्बीपटांच्या परंपरेप्रमाणेच प्रत्यक्ष घडविण्यात आले आहेत, मात्र कॅमेरा हे या प्रसंगात सहभागी असलेलं पात्रच असल्याने त्याच्या चित्रणपद्धतीत अधिक नाट्यपूर्णता झाली आहे. टीव्हीसाठी नित्य बातम्या चित्रित कऱणा-या कॅमेरामनचा सराईतपणा इथे दिसून येतो. त्याने अडचणीत फ्रेमिंग करून अँकरच्या निवेदनासाठी शोधलेल्या जागा, बाजूला राहूनही प्रत्यक्ष अ‍ॅक्शनचा भाग न चुकता टिपणं, वेगवेगळ्या स्थळाबरहुकूम बदलत गेलेली चित्रणाची स्ट्रॅटेजी, नाईट व्हिजनसारख्या क्लृप्त्यांचा गरजेपुरता पण अर्थपूर्ण वापर इथे सतत आहे. त्यामुळे वरवर दिसणा-या सराईतपणापलीकडे जाऊन दर प्रसंगात उपलब्ध होणा-या दृश्यशक्यता इथे प्रद्धतशीरपणे वापरण्यात आल्या आहेत, हे स्पष्ट होतं.
याप्रकारच्या चित्रपटांच्या संहिता या बहुदा एखाद्या `हॅपनिंग`प्रमाणे असाव्या लागतात. त्यांचा एक धागा वास्तवाशी निगडीत असतो, अन् कथेतली चमत्कृती शाबूत ठेवूनही त्यांचा स्थलकालाच्या एका विशिष्ट चौकटीतच विचार करावा लागतो. `रेक`ची चौकट आहे, ती या इमारतीची. म्हातारीची केस फार साधी नसल्याचं ज्याक्षणी इमारतीतल्या लोकांच्या लक्षात येतं, साधारण तेव्हाच ते इमारतीबाहेरच्या मंडळींनाही उमजतं. ताबडतोब इमारतीला बाहेरून टाळं लागतं, आणि आतल्या लोकांवरचा प्रसंग थोडा अधिकच बिकट होतो.
एका दृष्टीने पाहता, ही रचना अ‍ॅगाथा ख्रिस्ती किंवा तत्सम लेखकांच्या रहस्य कादंब-यांची आठवण करून देणारी आहे. फॉर्म्युलाप्रमाणे इथेही एका स्थळी एकमेकांची नीटशी ओळख नसलेल्या अनेक व्यक्तिरेखा जमल्या आहेत. इथे बाहेरून कोणी येऊ शकत नाही, वा इमारतीबाहेरही कोणी पडू शकत नाही.
खुन्याऐवजी इथे आहे, तो माणसातलं माणूसपण संपवणारा एक भयंकर आजार, जो मुळात या इमारतीत कसा आला हेच एक कोडं आहे. वरवर साधे वाटणारे, पण प्रत्यक्षात अपराधी असणारे काही जण इथे आहेत, रहस्याच्या मुळाशी जाऊ पाहणारे काही चलाख उपद्वयापी आहेत, गुपचूप मृत्यूला सामोरे जाणारे काही आहेत, तर शेवटपर्यंत लढणारे काही. अन् अखेरचा धक्का तर आहेच, जो चित्रपटाच्या पुढल्या भागाची सोय करून ठेवतो.
`रेक`मधे पूर्णपणे नवीन म्हणण्यासारखं काहीही नाही. हे तर खरंच आहे. मात्र प्रत्येकवेळी नवी साधनं शोधणं आवश्यक नसतं. अनेकदा आलेल्या साधनांचा केलेला योग्य आणि अर्थपूर्ण उपयोग हा चित्रपटाला आपला कार्यभाग साधण्यासाठी पुरेसा ठरतो.
`रिअ‍ॅलिटी हॉरर` हे भयपटांचं नवीन रुप बहुधा पुढली काही वर्ष तरी चित्रपटांत ठाण मांडून बसण्याची चिन्हे आहेत. या आपल्या रोजच्या आयुष्यातल्या घटनांमध्येच दडलेली भीती शोधणा-या चित्रपटांपुढे, नेटक्या काल्पनिक भूतकथा मांडणारे चित्रपट दिवसेंदिवस फिके वाटायला लागले आहेत.`रेक`चा अंगावर येणारा थेटपणा ही भयपटाच्या नव्या युगाची सुरुवात मानायला हरकत नाही.

-गणेश मतकरी.