टेरिबली हॅपी- भयपट!

भयपट हे वेगवेगळ्या प्रकारचे असू शकतात. त्यातले काही सांकेतिक संकल्पनांनाच नव्याने पडद्यावर आणून प्रेक्षकांची `पैसे वसूल` करमणूक करण्याचा प्रयत्न करतात, काही दृश्य चमत्कृती अन् तांत्रिक सफाईवर विसंबून प्रेक्षकांना थक्क करतात, काही पडद्यावरल्या भीतीप्रद दृश्यांना समाजाच्या तात्कालिन परिस्थितीला समांतर जाणारे सांकेतिक अर्थ देण्याचा प्रयत्न करतात, तर काही मनुष्यस्वभावातलेच गडद कोपरे शोधून आपल्यापुढे आरसा धरतात. माझा अनुभव आहे, की या चौथ्या प्रकारच्या चित्रपटांत आपल्याला अस्वस्थ करण्याची सर्वाधिक ताकद असते. मग पडद्यावरल्या घटना कितीही साध्या असल्या तरी फरक पडत नाही. त्या जे दाखवतात त्यापेक्षा त्या जे सुचवतात त्यातच आपण अडकून पडतो.
`टेरिबली हॅपी`(२००९) हा डेनिश चित्रपट या चौथ्या वर्गातला आहे. खरं तर तो तथाकथित भयपट नाही. त्याच्याकडे आपण क्राईम स्टोरी, निओ न्वार किंवा सायकॉलॉजिकल थ्रिलर अशा वेगवेगळ्या नावांखालीही पाहू शकतो. मात्र त्याची आपल्या सभ्यतेवरला पडदा बाजूला ओढून पलीकडला अंधार दाखविण्याची ताकद मला विलक्षण वाटते. त्या अंधाराच्या दर्शनानेच मी `टेरिबली हॅपी`ची रवानगी भयपटामध्ये करेन. एक वेगळ्या प्रकारचा भयपट, जो प्रकार तुम्ही नक्कीच पाहिला नसेल.
ही एका पोलीस अधिका-याची गोष्ट आहे. आणि एका खेडेगावाची. गाव अगदी छोटं. सगळे गावकरी एकमेकांना ओळखणारे (किंवा ओळखून असणारे). गावात नवीन आलेल्या माणसाला सहजी आपला न म्हणणारे. गावाला काय मानवेल अन् काय नाही याबद्दल त्यांच्या निश्चित कल्पना आहेत. त्यांचे स्वतःचे कायदे आहेत. ते मोडणा-यांना अर्थात शिक्षाही आहेत.
पोलीस अधिकारी रॉबर्ट (जेकब केडरग्रेन) गावात येतो तो काहीसा भूतकाळापासून पळत. इथे तो फार काळ राहीलशी अपेक्षा नाही.
रॉबर्टला गावात उघडंच एक उपरा म्हणून पाहिलं जातं. शिवाय होरगेन (किम बोदनिया) या प्रतिष्ठित गुंडांच्या पत्नीबरोबरचे, इन्गेलिस (लेन मारिआ किश्चन्सन) बरोबरचे त्याचे वाढते सलोख्याचे संबंध कोणालाच पाहावत नाहीत. गाव जणू त्याच्यासाठी रचलेला एक सापळा असल्यासारखं रॉबर्टला वाटायला लागतं. वरवरच्या निर्विकार चेह-यांमागे काही गुपितं दडल्यासाऱखी वाटतात, पण कोणती ते कळत नाही. अशातच, एका चमत्कारिक परिस्थितीत इन्गेलिसचा मृत्यू ओढवतो.

`टेरिबली हॅपी`चा विशेष हा की तो वरवर साध्या वाटणा-या प्रत्येक तपशिलाला एक वेगळ्या चष्म्यातून पाहतो. या चष्म्यातून पाहिलेली कोणतीच गोष्ट साधी-सोपी राहत नाही. उदाहरणार्थ एका बाहुल्याला बाबागाडीत घालून फिरवणारी मुलगी. एरवी यात काय विशेष आहे ? पण इथे सुचवलं जातं, की जेव्हा ही मुलगी आपल्या करकऱणा-या बाबागाडीला घेऊन गावात फिरते, तेव्हा तिचा बाप, तिच्या आईला मारहाण करीत असतो. किंवा दुसरं उदाहरण. गावाबाहेर एक दलदलीचा भाग आहे. आता यात तरी खास काय? पण जेव्हा गावातील माणसं अचानक बेपत्ता होत असल्याचं सुचवलं जातं, तेव्हा या गोष्टीलाही भलता अर्थ येतोच.
दिग्दर्शक हेन्रीक रुबेन गेन्झ आपल्या हाताळणीत काहीकाही गोष्टी उघडपणे सांगून टाकतो. या सांगण्यातून त्याला प्रेक्षकांचा एक दृष्टिकोन तयार करायचा आहे, ज्यामुळे शेवटाकडलं स्पष्टीकरण एका तर्काच्या चौकटीत बसू शकेल तो गावातलं वातावरण हे मुळातच चमत्कारिक असल्याचं दाखवून देतो. त्यातल्या माणसांच्या वागण्या बोलण्यात, हावभावात एक प्रकारचा तुटक त्रयस्थपणा आणून ठेवतो. जणू आपल्या नकळत या मंडळींचं काही कारस्थान चाललं असावं असं सुचवितो.
त्याचबरोबर रॉबर्टची घुसमट आपल्यालाही जाणवावी हा विचार त्याच्या कॅमेरा अँगल्सच्या निवडीतून स्पष्ट होतो. इथे काही महत्त्वाच्या, उघड्यावर घडणा-या प्रसंगाला परस्पेक्टीव जवळ जवळ पुसून टाकणारा- सरळ लावलेला कॅमेरा आहे. चार भिंतीतल्या बहुतेक प्रसंगात मात्र जाग डिस्टॉर्ट करणारे लो अँगल वापरले जातात. शॉटमध्ये वरचं छत दिसायला लागलं की दृश्यचौकट नेहमीच गर्दीची वाटायला लागते. अंगावर येते, क्लॉस्ट्रोफोबिक होते. या क्लृप्तीचा इथे चांगला वापर करण्यात आलेला दिसतो.
टाईपकास्टिंग किंवा टायपेज हीदेखील गेन्झने संयतपणे पण उत्तम प्रकारे वापरलेली युक्ती. इथली माणसं काय वागतात बोलतात याआधी ती कशी दिसतात याचा विचार केलेला आहे. त्यांचं दिसणं, त्यांच्या व्यक्तिरेखेला डिफाईन करतं. पुढे ती त्या दिसण्याला सुसंगत वागतात का विसंगत, हा दिग्दर्शकाच्या खेळीचा भाग झाला.
टेरिबली हॅपीमधला गुन्हेगारीचा उघड भाग सोडला तर `डिटीरीओरेशन` किंवा एखाद्या गोष्टीचं खराब होत जाणं, सडत जाणं हे इथलं मुख्य कथासूत्र वाटतं. मग हे सडत जाणं, कसलंही असेल. कदाचित एखाद्या वस्तीचं, एखाद्या नात्याचं, कदाचित आपल्याच डोक्यातल्या काही मूल्यांचं. इथल्या वातावरणातंच हा होऊ घातलेला विनाश पसरलेला आहे. तो आपल्याला जितका प्रकर्षाने जाणवेल, तितकं या चित्रपटाचं भयपट असणं आपल्याला पटत जाईल.
चित्रपटाचा सूर हा सतत काहीसा तिरकस लागलेला आहे. अगदी नावापासूनच म्हणाना. त्याला थेट विनोदी म्हणता येणार नाही, पण ब्लॅक ह्यूमरचा जाणवण्यासारखा वापर खूप ठिकाणी आहे.चित्रपटाचा शेवट ही त्यातली सर्वात स्पष्ट जागा. गंमत म्हणजे त्याला सुखांत किंवा शोकांत असं एखाद्या व्याख्येत बसवणं शक्य नाही. दिग्दर्शकाने रंगवत नेलेल्या खेळाचा, तो तर्कशुद्ध अंत आहे, इतकंच म्हणता येईल. त्याचं तर्कशास्त्र या चित्रपटाने रचत आणलेलं आहे. या कथानकाच्या चौकटीबाहेर त्याला अर्थ राहणार नाही. तरीही हा शेवट मूलभूत पातळीवर आपल्याशी संवाद साधतो. तो न्याय्य आहे की नाही यासंबंधी आपल्याला काय वाटतं हे जाणून घेऊ पाहतो. त्याचं होकारार्थी वा नकारार्थी उत्तर अर्थातच आपल्याला चित्रपटाविषयी काही सांगत नाही, उलट आपल्या स्वतःविषयीच मात्रं खूप काही सांगून जातं.

-गणेश मतकरी.