`थ्री...एक्स्ट्रीम्स` - लघु-भयकथा

आपल्याला अमेरिकन भयपट पाहण्याची फार सवय झालीय. कदाचित रामसे बंधूंनी मुळातच हा चित्रप्रकार हास्यास्पद करून सोडल्याने आपल्याकडे हाताळलाच न गेल्याचं हे बायप्रोडक्ट असेल, पण थिअ‍ॅट्रिकल रिलीज आणि पुढे होम व्हिडीओ या दोन्ही ठिकाणी चांगले भयपट पाहण्याची संधी आपल्याला हॉलीवूडने दिली हे खरंच. मात्र हॉलीवूडचा भयपट हाताळण्याचा आवाका हा मर्यादित आहे.त्यांचे भयपट प्रामुख्याने तीन प्रकारचे.  अतिमानवी,ऑकल्ट वा भूतखेतं असणारे (एक्झॉर्सिस्ट, रोजमेरीज बेबी, ओमेन,अ‍ॅमिटीविल) स्लॅशर्स (सायको,हॅलोविन पासून पुढे येणारे असंख्य वंशज) आणि हल्लीच्या काळात येणारे रिअ‍ॅलिटी हॉरर (ब्लेअर विच प्रोजेक्ट, पॅरानॉर्मल अ‍ॅक्टिविटी, इत्यादी) या सर्वांकडे पाहून एक लक्षात येईल, की चित्रपट म्हणून ते कमी अधिक प्रभावी असतील, पण लोकाना घाबरवण्यापलीकडे त्यांचा अधिक खोल जाणारा अजेंडा नाही. आपल्या मनात खोलवर दडलेली भीती बाहेर आणण्यापेक्षा अधिक उघडपणे समोर दिसणा-या, लोकप्रिय विषयांकडे त्यांचा ओढा आहे. संकल्पनेच्या पातळीवर काम करण्यापेक्षा, सादरीकरणातल्या शक्यता त्यांना आकर्षित करतात.
आशियाई भयपट जेव्हा जागतिक चित्रपटात दिसायला लागले, तेव्हा त्यांच्यामधून येणारी भीती ही अशा सादरीकरणाच्या पातळीवरून न येता अधिक मूलभूत पातळीवरून येणारी असल्याचं लक्षात आलं. `रिंग` किंवा `द आय`सारख्या चित्रपटांना जगभरात पाहिलं गेलं ते त्यामुळेच. या दोन्ही चित्रपटांच्या अधिक व्यावसायिक, श्रीमंती हॉलीवूड आवृत्त्या पुढे निघाल्या, पण केवळ निर्मितीमूल्य ही त्यांचा परिणाम वाढवू शकली नाहीत. मूळ चित्रपट हे आजही अधिक प्रभावी आहेत.
२००४मधे प्रदर्शित झालेला `थ्री...एक्स्ट्रीम्स` हा अशा प्रकारच्या आशियाई भयपटांना आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत प्रातिनिधीक रूपात पेश करण्याचा उत्तम प्रयत्न होता. यातले दिग्दर्शक जागतिक चित्रपटांत आधीच स्थान तयार केलेले होते. आणि निवडतानाही तीन प्रमुख प्रांतांचं प्रतिनिधित्व होईल असं पाहिलं गेलं. फ्रूट चान (हाँग काँग), पार्क चान-वुक (दक्षिण कोरिआ) आणि ताकाशी मिके (जपान) या तीन दिग्दर्शकांच्या प्रत्येकी सुमारे चाळीस मिनिटं चालणा-या लघुभयपटांना एकत्र करणारा हा चित्रपट आशियआई भयपटांचा वेगळेपणा उत्तम पद्धतीने अधोरेखित करतो.
मला स्वतःला अ‍ॅन्थॉलॉजी हा प्रकार फारसा प्रिय नाही. वेगवेगळ्या दिग्दर्शकांनी केलेल्या कथा त्यांच्या शैलीतल्या फरकाने, अन् वेळेच्या मर्यादांमुळे एकसंघ परिणाम देण्यात ब-याचदा कमी पडतात असा अनुभव आहे. मात्र `थ्री...एक्स्ट्रीम्स`  आपली निराशा करीत नाही. त्यातली प्रत्येक गोष्ट सारखाच परिणाम करीत नाही. मात्र संकल्पना, कथानकाचे चढउतार, शैलीतला बदल या सर्वच बाबतीत त्यांचा समतोल हा एकत्रितपणे साधला जातो.
यातली पहिली गोष्ट आहे फ्रूट चानने दिग्दर्शित केलेली `डम्पलिंग्ज`. डम्पलिंग्ज ही शैलीत सर्वात साधी अन् संकल्पनेत सर्वात भयंकर म्हणावी लागेल. यातलं वातावरण, पार्श्वभूमी ही साधीशी, कोणत्याही देशात पाहायला मिळणारी आहे. किंबहूना तिचं परिचित असणं, हे यातली भीती अधिक गहिरी करणारं आहे. या गोष्टीतलं प्रमुख पात्रं (तिला नायिका न म्हणणंच बरं) टेलिव्हिजनवरची माजी तारका आहे. आता कोणा श्रीमंत उद्योगपतीबरोबर लग्न करून सुखात असलेली, मात्र वयाबरोबर तिचं सौंदर्य कमी व्हायला लागलंय. यावरचा उपाय म्हणून ती (मिरिअम युंग) एका कनिष्ठ मध्यमवर्गीय वस्तीत राहणा-या मे (बाई लिंग) कडे जाते. डम्पलिंग्ज बनवणं ही मे ची खासियत. हे डम्पलिंग्ज खाताच तारकेला आपलं तारूण्य परत मिळेल याची गॅरेन्टी. मात्र ते डम्पलिंग्ज कशापासून बनवले जातात हे मात्र मी सांगणार नाही. कारण ते कळलं तर वाचकांपैकी कोणालाच हा चित्रपट पाहावासा वाटणार नाही.
डम्पलिंग्जमधली भीती वेगवेगळ्या गोष्टीतून तयार होते. एक तर त्यातल्या घटना या पूर्ण अशक्य कोटीतल्या नाहीत. आपल्या शहरी आवरणाखालच्या काही अघोरी जागा आपल्याला रोजच्या वर्तमानपत्रातूनही दिसत असतात. त्याच प्रकारची ही एक जवळची, मात्र कल्पनेपलीकडली. दुसरं म्हणजे या गोष्टी करण्याची या व्यक्तिरेखांना वाटणारी गरज. आपलं `स्कीन डीप` असणारं सौंदर्य टिकवण्याचा मोह ऑस्कर वाईल्डच्या डोरिअन ग्रेपासून स्टेम सेल विज्ञानाकडे डोळे लावून बसलेल्या आधुनिक स्त्रीपर्यंत अनेकांना पडलेला आहे. त्यासाठी सगळे कोणत्या थराला जाऊ शकतील, हा डम्पलिंग्जला पडलेला प्रश्न. मला यातली सर्वात अस्वस्थ करणारी गोष्ट वाटली ती `सवय` या गोष्टीची. यात डम्पलिंग्ज खाणा-या व्यक्तिरेखेच्या चेह-यावर सुरुवातीला असणा-या किळसवाण्या भावापासून अखेरच्या दृश्यापर्यंत होणारा बदल हा खरा विचार करायला लावणारा आहे. सवयीने आपली नितीमत्ता कशी वाकवली जाऊ शकते याचं हे विदारक चित्रण आहे. विचारपूर्वक पाहणा-याला या कल्पनेचे अनेक धागे आपल्या रोजच्या आयुष्यातही विणले गेलेले दिसतील.

दुसरी गोष्ट `कट` ही आपल्या शैलीला खूपच गंभीरपणे घेणारी आहे.  `जे.एस.ए`  किंवा  `ओल्ड बॉय`सारख्या चित्रपटांसाठी गाजलेल्या पार्क चान-वूक कडून ते अपेक्षितही आहे. इथला नायक (हा मात्र खरोखरच नायक म्हणता येईलसा.) चित्रपट दिग्दर्शक आहे. एके संध्याकाळी त्याला आपल्या घरातच बंदीवान केलं जातं. त्याचा गुन्हा, तो भला माणूस आहे हाच. त्याला सापळ्यात पकडणारा त्याच्याच चित्रपटातून काम करणारा एक्स्ट्रा ज्युनिअर आर्टिस्ट आहे. त्याच्या दृष्टीने श्रीमंत-यशस्वी माणसांकडे नसणारी पण गरीबांकडे असू शकणारी एकच गोष्ट म्हणजे भलेपणा. नायकाकडे इतर सगळं असल्याने तो तरी नसावा असं या माणसाला वाटतं. आता नायकाने ताबडतोब एखादी वाईट गोष्ट करावी, हा एकच सुटकेचा मार्ग. नाहीतर समोरच पिआनोच्या तारांनी बांधलेल्या त्याच्या पत्नीची बोटं दर पाच मिनिटाला एक, या गतीने छाटली जातील हे नक्की.
 `कट` मधला अपेक्षित विनोद ही त्याची सर्वात जमेची बाजू. भलेपणाच्या संकल्पनेचं पोस्टमार्टेम करीत असताना  `कट` अनेक ठिकाणी आपली यथेच्छ करमणूक करतो. यातला अतिरंजित खलनायक आणि त्याचा युक्तिवाद आपल्याला गोष्टीत गुंतवून ठेवतो.  `सॉ`सारखे चित्रपट पाहिलेल्यांना, हा एकाच जागी मृत्यूचा खेळ करण्याचा फॉर्म्युला परिचित आहे. मात्र त्यांनाही यातल्या आशयाचा टोकदारपणा पटावा. शेवटाकडे  `कट` थो़डी पळवाट जरूर घेतो, पण तोपर्यंतच्या चढत्या परिणामाला ही पळवाट धक्का लागू देत नाही.
ताकाशी मिकेची कथा  `द बॉक्स` त्याच्या जपानीपणाला जागून  `जे-हॉरर` नावाने प्रसिद्ध झालेल्या चित्रप्रकाराची आठवण करून देणारी आहे. अंधारात सावलीसारख्या वावरणा-या मुली, त्यांचा प्रमाणाबाहेर पसरलेला केशसंभार, जपानी चित्रकलेची आठवण करून देणारी कॉम्पोझिशन्स दाखविण्यापेक्षा लपवण्याला महत्त्व, अशा सर्व जपानी भयपटांच्या वैशिष्ट्यांना बॉक्समध्ये जागा आहे. इथली दोन लहान मुलींची गोष्ट क्रिस नोलानच्या `प्रेस्टीज` चित्रपटाची आठवण करून देणारी आहे.
या दोन मुलीतल्या एकीचा भयानक मृत्यू हा दुसरीच्या आयुष्याला दिशा देणारा ठरतो. मात्र हा मृत्यू खरा की खोटा, ही कथा स्वप्नं का सत्य, हे दिग्दर्शक चटकन कळू देत नाही. आपल्या कोड्याला तो अधिकाधिक अवघड करीत नेतो.
`द बॉक्स` मला स्वतःला सर्वात देखणी मात्र सर्वात कमी परिणामकारक वाटली. कदाचित ती अधिक कन्वेन्शनल असल्यामुळेच. याचा शेवट थोडा अनपेक्षित आहे, पण चित्रपट परिचित वाटतोच.
आपल्याकडे रामसेंचे अन् राम गोपाल वर्मांचे फसलेले प्रयत्न पाहून वाटतं की आपण केवळ दृश्यांच्या नकलेत समाधान का  मानतो. आशयात मुळातंच वेगळेपणा असणं आपल्याला दिसू का शकत नाही? `थ्री...एक्स्ट्रीम्स`सारख्या चित्रपटाचा वेगळेपणा आपल्या कलावंतांना काही सांगू शकत नाही का? एक गंमतीची गोष्ट म्हणजे या चित्रपटातल्या तीनही गोष्टीतील प्रमुख पात्रं ही कलावंत आहेत.डम्पलिंग्जमध्ये अभिनेत्री, कटमध्ये दिग्दर्शक आणि बॉक्समध्ये कादंबरीकार. कलावंतांना काही शिकवण्याची शक्यता असणारा हा चित्रपट कलावंतांच्या मर्यादांवरच आधारित असणं, हा योगायोग म्हणावा का?
-गणेश मतकरी.