द सायलेन्ट हाऊस- व्यक्तिगत सत्याचे प्रयोग

साहित्यातला निवेदकाचा दृष्टिकोन आणि चित्रपटातला निवेदकाचा दृष्टिकोन यामधे काही मूलभूत फरक आहेत. साहित्यात प्रथम पुरुषी निवेदनाची शक्यता असते, ज्यात कथेतल्या पात्राला काय वाटतं हे त्याच्याच नजरेने जाणून घेणं आपल्याला शक्य होतं. त्याच्या जाणीवा ,त्याचे मनोव्यापार, त्याला येणारे अनुभव हे ख-या-खोट्या पलीकडे जाउन केवळ त्याच्या व्यक्तिगत संदर्भाने आपण पाहू शकतो. कथेच्या ओघात निवेदकाचा दृष्टिकोन आणि प्रत्यक्षात घडलेल्या घटना यामधे तफावत असल्याचं लक्षात आलं ,तरीही तो त्या विशिष्ट व्यक्तिरेखेच्या भावविश्वाचा भाग म्हणून आपण सोडून देऊ शकतो. हीच गोष्ट चित्रपटात मात्र खटकू शकते.याचं एक साधं कारण म्हणजे चित्रपट हे निवेदनाचा भाग म्हणून येणा-या अन निवेदकाच्या नजरेतून घडलेल्या घटनादेखील त्यांच्या सत्यासत्यतेची पर्वा न करता प्रत्यक्ष पडद्यावर दाखवू शकतात. त्यामुळे प्रेक्षकासाठी त्या इतक्या ख-या होतात की नंतर त्या केवळ निवेदकाच्या भावविश्वाचा भाग आहेत ,असं सांगणं प्रेक्षकांना खटकू शकतं. अनरिलायबल नरेटरची किंवा बेभरवशाच्या निवेदकाची योजना चित्रपटात करणं हे काम त्यामुळेच कठीण होऊन बसतं आणि अनेक भयपट किंवा सायकॉलॉजिकल थ्रिलर्सची पंचाइत होते. अशा वेळी आपण हे ध्यानात ठेवणं आवश्यक असतं ,की या प्रकारच्या चित्रपटात दिसणारी दर गोष्ट प्रत्यक्ष घडली वा न घडली हे त्या त्या चित्रपटाच्या तर्कशास्त्राच्या चौकटीत पाहाणं योग्य ठरतं. तसं केलं तरच आपण त्या चित्रपटाचा आस्वाद घेऊ शकतो अन्यथा आपण फसवले गेलो असं वाटण्याची शक्यता तयार होते. उरूग्वेमधे २०१० साली बनलेला छोटेखानी स्पॅनिश रहस्य-भयपट ’ द सायलेन्ट हाऊस’ पाहाताना हे लक्षात ठेवणं गरजेचं.
सायलेन्ट हाऊसचं श्रेयनामावलीत सांगितल्याप्रमाणे सत्य घटनेवर आधारलेलं असणं निरर्थक आहे.कारण चित्रपटातल्या व्यक्तिरेखांचा चित्रपटाच्या अखेरपर्यंतचा प्रवास बघता या घरात नक्की काय आणि कसं घडलं हे सांगणारा उमेदवार मिळणं अशक्य. नाही म्हणायला आपल्याकडल्या एका गाजलेल्या चित्रपटाची आठवण मात्र तो करुन देतो. तो म्हणजे राम गोपाल वर्मा दिग्दर्शित आणि अनुराग कश्यप लिखित 'कौन?'.घराचा वापर, पात्रांची संख्या, एकच सलग प्रसंग म्हणून उलगडणारी कथा ,स्पष्टिकरणाची वानवा आणि रहस्यभेद या सा-याच बाबतीत या दोन्ही चित्रपटांत आश्चर्यकारक साम्य आहे. एका बाबतीत मात्र तो कौनपेक्षा खूपच वेगळा आहे, आणि तो म्हणजे चित्रपटाची दृश्य संकल्पना.
लाँग टेक्स , किंवा मधे न तोडता सलग बराच काळ चालणारे शॉट्स अनेक दिग्दर्शकांनी चांगल्या रितीने वापरले आहेत, मात्र सिंगल शॉट फिल्म्स आजही एका हाताच्या बोटांवर मोजण्याइतक्या, त्यादेखील थोडं चीटिंग गृहीत धरुन. हिचकॉकची 'रोप' या प्रकारची सिंगल शॉट फिल्म होती मात्र प्रत्यक्षात ते १० ,१० मिनिटं चालणा-या लांबलचक शॉट्सचं चतुर जोडकाम होतं ,फिल्मच्या रिळांच्या लांबीवर बेतलेलं. पुढे डिजिटल तंत्र रुढ झाल्यावर साकुरोवने केलेला रशियन चित्रपट ’रशियन आर्क’ मात्र खरोखरच एका शॉटमधे बनवलेला अतिशय अवघड चित्रपट होता. दिग्दर्शक गुस्तावो हेर्नांन्डेज यांचा सायलेन्ट हाऊस, आर्कपेक्षा रोपच्याच मार्गाने जातो. प्रत्यक्ष एका शॉटमधे चित्रण न करताही तो तसा आभास निर्माण करतो. दिवाबत्ती नसणा-या अंधा-या बंद घरातच तो घडत असल्याने आणि मधे ब-याच वेळा सोयीस्कर पूर्ण अंधार असल्याने जोडकाम कठीण नाहीच
चित्रपटाच्या नावातलं घर ,हे भयपटात शोभण्यासारखं, वर्षानुवर्ष बंद (म्हणजे अगदी दारं खिडक्यांवर फळ्या मारण्याइतपत बंद) असणारं, निर्मनुष्य रानातलं ओसाड घर आहे. लॉराच्या नजरेतून आपल्याला होणारं त्याचं पहिलं दर्शनच अस्वस्थ करणारं आहे.लॉरा (फ्लोरेन्शिआ कोलूची) ही आपल्या वडिलांबरोबर घरमालकासाठी या विकाऊ घराची थोडी डागडूजी करायला आली आहे . दुस-या दिवशी लवकर कामाला लागायचं असल्याने वडील झोपतात पण लॉराला झोप येत नाही. तिला वरच्या मजल्यावरून कसले तरी आवाज यायला लागतात.वडिलांना उठवून ती तपासाला पाठवते पण परिस्थिती बिघडत जाते. या घरात जे काही घडतंय त्यात केवळ मानवी हात नसेल की काय अशीही शक्यता दिसायला लागते.
सायलेन्ट हाऊस मधे माझ्या मते दोन गोंधळ आहेत. दोन्ही पटकथेसंबंधातले . पहिला म्हणजे त्यात पुरेशा घटना किंवा टप्पे नाहीत. या प्रकारच्या चित्रपटांना एक पॅटर्न लागतो. त्यांची सुरूवात सावकाश आणि सारं आलबेल असल्याच्या आभासाने व्हावी लागते. मग रहस्यमय घटनांना गती येण्याकरता काही वेळ द्यावा लागतो. आणि गती आली की ती वाढवत नेत शेवटापर्यंत खेचावी लागते. या प्रकारचा पॅटर्न इथे दिसत नाही. इथे काहीतरी बिनसल्याची जाणीव सुरुवातीपासून होते ,चमत्कारिक गोष्टी लगेचंच घडायला लागतात मात्र गती सतत बदलत राहाते, घटनांमधे सातत्य राहात नाही.
दुसरा गोंधळ आहे तो स्पष्टिकरणाचा .चित्रपट कायम पॅनिक मोड मधे असल्याने आणि नायिकेखेरीज इतरांना फार भाव देत नसल्याने त्याला घटनांचं सूसूत्र स्पष्टिकरण द्यायला जमत नाही .प्रतिमा आणि चित्रपटभर पसरलेले रहस्यमय पुरावे हे सतत लक्षवेधी वाटतात, मात्र त्यांचा अंतिम उलगडा केला जात नाही. हे सहज शक्य असताना न करणं हेदेखील त्याचं ’कौन?' शी असणारं साम्य.
हे दोष आहेत हे मान्य ,पण ते चित्रपटाकडे दुर्लक्ष करण्यासाठी पुरेसे नाहीत. वातावरणनिर्मिती आणि चलाख छायाचित्रण हे सायलेन्ट हाउसचे विशेष आहेत ,आणि केवळ या दोघांसाठीदेखील तो पाहाणं योग्य ठरेल.हॉरर चित्रपटांमधे फॉर्म्युलांचा सुळसुळाट असतो आणि अपेक्षेपेक्षा काही वेगळ पाहायला मिळण्याची शक्यता कमी. इथे ते पाहायला मिळतं हीच या चित्रपटाची जमेची बाजू.
- गणेश मतकरी