एक्स्ट्राटेरेस्ट्रिअल- अनपेक्षित प्रेमकथा

काही विषय हे खासच मोठं बजेट आणि नेत्रदीपक निर्मिती गृहीत धरणारे असतात. सायन्स फिक्शन आणि फँटसी चित्रपटांचा क्रमांक, अशा चित्रपटांच्या यादीत खूपच वरचा लागावा. या चित्रपटांच्या आशयाच्या व्याख्येतच काही अपरिचित ,एरवी पाहायला न मिळणारं काही अभिप्रेत असल्याने ,अशा चित्रपटांचा प्रेक्षकही त्या तयारीने चित्रपटांना येतो.अशा चित्रपटांच्या मूळ स्वरूपाशी खेळणं, ते बदलून टाकणं ,हे एक आव्हानच असतं.  अपेक्षित गोष्ट पाहायला न मिळाल्याने गोंधळलेल्या प्रेक्षकाला जर दिग्दर्शक वेळीच आपल्या कथानकात गुंतवू शकला ,तर हे चित्रपट वाचण्याचा संभव असतो. हे आव्हान पेलणं सोपं नसल्याने दरेक दिग्दर्शक ते पेलू शकत नाही. आपल्या आशयाच्या दर्जावर आणि कथनकौशल्यावर पूर्ण विश्वास असलेले मोजके दिग्दर्शकच हे करू पाहातात. कालांतराने या दिग्दर्शकांच्या कामाची प्रेक्षकांनाही सवय होते,आणि प्रेक्षकांचा दृष्टिकोनही थोडा उदार होतो. एम नाइट श्यामलन ( सिक्स्थ सेन्स, साईन्स, अनब्रेकेबल), स्पाईक जोन्ज ( बीईन्ग जॉन मालकोविच, अँडॅप्टेशन), एडगर राईट ( शॉन आँफ द डेड,हॉट फझ) ही अशा सांकेतिक बिग बजेट चित्रप्रकारातून वेगळा, अनपेक्षित चित्रपट घडवणा-या दिग्दर्शकांची काही उदाहरणं.मात्र त्यातही आपल्या मिनिमलिझममुळे खासच वेगळं वाटणारं उदाहरण ,हे श्यामलनचं.
सध्याच्या हॉलिवुडच्या  अन काही अंशी सार्वत्रिक पसरलेल्या ’मोर इज मोर ’ हे मानणा-या परिभाषेत , मिनीमलीझम हा कमी प्रमाणात आढळतो. दृश्य संकल्पनांपासून भावदर्शनापर्यंत दरेक गोष्टिच्या पडद्यावर होणा-या अतिरेकाची आपल्याला सवय झालीय . यापेक्षा काही वेगळं ,नवं पाहायला मिळणं हे दुर्मिळ आहे आणि म्हणूनच खास वाटणारं. श्यामलनच्या जातकुळीचं ,म्हणजे लोकप्रिय फँटसी चित्रप्रकारांना मिनीमलिस्ट शैलीत आणून सादर करणारं एक नवीन नाव ,हल्ली पुढे येताना दिसतय .ते म्हणजे नाचो विगालोन्दो या स्पॅनिश दिग्दर्शकाचं. काही वर्षांपूर्वी मोजकी स्थळं आणि पात्रं यांना अतिशय चतुराईने कालप्रवासाच्या भूलभूलैयात अडकवणारा ’टाईमक्राईम्स’हा त्याच्या स्वस्त आणि मस्त शैलीचा पहिला नमूना होता.’ एक्स्ट्राटेरेस्ट्रिअल ’ हा गेल्या वर्षीचा चित्रपट दुसरा. शैलीत तुलना होउ शकली ,तरी श्यामलन आणि विगालोन्दो यांच्या शैलीत एक महत्वाचा फरक आहे. श्यामलनच्या चित्रपटांचा सूर हा अतिशय गंभीर ,आशयगर्भ परंतु शेवटावर मदार ठेवणारा असतो, तर विगालोन्दोचा चित्रपट आशयात तुलनेने सामान्य ,मात्र गुंतागंुतीची रचना मांडतानाही सतत करमणूक करताना दिसतो.
या स्पॅनिश चित्रपटाला कोणत्या चित्रप्रकाराला आपलं लक्ष्य बनवायचंय , हे नावातच स्पष्ट होणारं आहे. परग्रहवासीयांचा पृथ्वीवरला हल्ला दाखवणारा हा चित्रपट असावा असं हे नाव आणि चित्रपटाची जाहिरात ,हे दोघंही सुचवतात. आणि त्या सुचवण्याला जागून इथे एक भलंथोरलं अवकाशयानदेखील लवकरच पाहायला मिळतं. मात्र त्यापलीकडे जाऊन ....,पण नको. सध्या आपण या यानात न शिरलेलंच बरं.एवढंच म्हणेन ,की इथलं परग्रहवासीयांचं आगमन हे प्रत्यक्ष घटना घडवण्यापेक्षा ,त्या विशिष्ट पध्दतीने घडाव्यात यासाठी पार्श्वभूमी तयार करणारं आहे. ते प्रमुख कथानकाचा भाग नाही, तर सेट अपचा एक भाग ठरणारं आहे. मग प्रमुख कथानक काय आहे? तर ते आहे फार्स आणि रोमँटिक काॅमेडी यांच्या मधलं काहीतरी. परग्रहवासीयांच्या आगमनामुळे रिकाम्या करण्यात आलेल्या निर्मनुष्य शहरात (त्यातही बराच काळ त्यातल्या एका इमारतीत) घडणारं.
चित्रपटाचा नायक हुलिओ (हुलिअन विलाग्रान) एके सकाळी जागा होतो तो एका परक्या घरात . त्याला बहुधा रात्री काय झालं हे फारसं आठवत नसावं.तरुण घरमालकीण हुलिअ (मिशेल जेनर) देखील त्याला पाहून थोडी हैराण, बरीचशी काळजीत. रात्री दोघांमधे नक्की काय घडलं असावं याबाबत कोणीच फार तपशीलात जाऊ इच्छित नाही, मात्र तो आपल्या घरी जायला निघण्याआधी त्यांच्या लक्षात येतं ,की ते झोपेत असताना बाहेर काहीतरी वेगळं घडलय. रस्ते निर्मनुष्य आहेत, फोन बंद आणि टिव्हीलाही सिग्नल नाही.मग त्यांना दिसतं ते शहरावर तरंगणारं भलं थोरलं अवकाशयान. हुलिआचा चोंबडा आणि तिच्या प्रेमात असलेला शेजारी एंजल ( कार्लोस आरेसीस) त्यांना जुजबी माहिती पुरवतो.लवकरच हुलिआचा चालू (म्हणजे सध्याचा या अर्थी) बॉयफ्रेन्डदेखील येउन टपकतो आणि गोष्टि अधिकच गुंतागुंतीच्या होतात.
विगालोन्दो इथेही टाईमक्राईम्स प्रमाणे एक विशिष्ट परिस्थिती तयार करतो आणि त्या परिस्थितीत आपल्याकडे असलेल्या पात्रांना हाताशी धरुन काय काय करता येईल ,असा एक्जरसाईज असल्याप्रमाणे पटकथेकडे पाहातो. या पात्रांना बाहेरचा एक संदर्भ देण्यासाठी तो टिव्हीवरुन बंडखोरी करणारं एक पात्र (मिगेल नुगेरा) तयार करतो, जे समोरचा कॅमेरा बंद आहे असं समजून नाही नाही ते बोलून दाखवतं. सरळ विनोदी म्हणण्याजोगं हे एकच पात्र इथे आहे , मात्र तरीही संपूर्ण चित्रपट विनोदाच्या अंगाने गेला आहे. परिस्थितीने तयार होणारी ही अँब्सर्डिटी आहे आणि एरवी पडद्यावरले विज्ञानपट ज्या लार्जर दॅन लाईफ सिचुएशन्स पटापट स्वीकारून त्यावर उपाययोजना करताना दाखवतात, त्या किती अवास्तववादी आहेत, हे दाखवणारा हा टोलादेखील आहे. टाइमक्राईम्स ज्याप्रमाणे कालप्रवासाच्या संकल्पनेला थेट हात घालतो तसा एक्स्ट्राटेरेस्ट्रिअल परग्रहवासीयांच्या हल्ल्याला घालत नाही मात्र एलिअन इन्वेजनशी संबंधित अनेक लोकप्रिय संकेतांना मात्र तो इथे वापरताना दिसतो. अशा हल्ल्यात अपेक्षित असणारी परग्रहवासीयांची व्यूहयोजना, अवकाशयानाच्या फोर्सफिल्डमुळे संभवणारे बदल, बंडखोरांच्या युध्द पुकारण्याच्या विविध योजना़ ,बाॅडी स्नॅचर्स या लोकप्रिय चित्रपट संकल्पनेप्रमाणे परग्रहवासीयांनी केलेली संभाव्य वेषांतरं असे अशा चित्रपटातले अनेक मुद्दे तो कथेत बेमालूमपणे समाविष्ट करतो. इतक्या बेमालूमपणे ,की आपल्याला परग्रहवासीयांचं अस्तित्व खरोखर जाणवायला लागावं.
पण हा सारा सायन्स फिक्शनचा बाज उतरवल्यावर लक्षात येईल ,की अंतिमत: ही एक प्रेमकथा आहे. अचानक गाठ पडलेल्या तरुण-तरुणीची, ज्यांना आपलं एकमेकांवर खरं प्रेम आहे की नाही हे जाणून घ्यायलाही पुरेसा वेळ झालेला नाही.त्यांचं एकमेकांकडे आकर्षित होणं ,दूर जाणं, पुन्हा जवळ येणं, आपल्या नात्याचा अर्थ लावण्याचा प्रयत्न करणं ,हे या चित्रपटाचं मूळ आहे आणि हे नातं आपल्यापर्यंत किती प्रमाणात पोचतं यावर हा चित्रपट आपल्यापर्यंत किती प्रमाणात पोचतो ,हे अवलंबून असेल.विगालोन्दोचा हा चित्रपट प्लॉटिंगमधे टाईमक्राईम्सहून कमी वाटला तरी अर्थाच्या दृष्टीने अधिक पटणारा आणि सर्वाना पाहाण्याजोगा झाला आहे. अर्थात ,सायन्स फिक्शन पाहायला मिळेल ही अपेक्षा बाजूला ठेवणं आवश्यक.
- गणेश मतकरी