श्यामलनचा मंत्र हरवलाय?

मनोज श्यामलन आणि सुपरनॅचरल चित्रपट हे समीकरण ठरलेलं आहे. श्यामलनचा "द हॅपनिंग' हा नवा चित्रपटही याच चित्रप्रकारात मोडणारा. श्यामलनचे अनेक विशेष इथे आहेत आणि तो प्रेक्षकांची फसगत करत नाहीत; मात्र, काही ढोबळ त्रुटींमुळे तुलनेने कमी परिणामकारक ठरतो.
यानंतरची पोस्ट अर्थातच द "द हॅपनिंग'ची अस‌णार आहे. मात्र श्यामलनच्या "द हॅपनिंग'च्या आधीच्या चित्रपटाची पोस्ट.

दर वेळी नवं काहीतरी करून पाहणारा दिग्दर्शक अशी काही श्यामलनची ख्याती नाही. गूढतेच्या सीमेवर रेंगाळणारे विषय आणि काहीशी उदास-काळोखं वातावरण निर्माण करणारी पूरक शैली ही त्याची चौकट ठरून गेल्यासारखी आहे; पण या चौकटीत राहूनही त्याने दर्जेदार सिनेमे दिले असल्यामुळे "दी लेडी इन दी वॉटर' बघायला जाताना आपल्या अपेक्षा उंचावलेल्या असतात.
दुर्दैवानं आपल्याला हात हलवत परत यावं लागतं. ही गोष्ट आहे एका जलपरीची. तीच चुकून माणसांच्या जगात येते. आता तिच्या जीवाला धोका आहे. तिच्यावर हल्ला करणारा एक विचत्र हिंस्त्र प्राणी टपून बसलेला आहे. त्याच्या तावडीत न सापडता तिला तिच्या जगात परत जायचंय. क्लीवलण्ड या केअरटेकरला ती दिसते आणि मग तिला सुखरूप परत पोचवणं हेच त्याचं जीवितकर्तव्य बनून जातं.
खास श्यामलनचं वैशिष्ट्य असलेलं उदासवाणं - काजळी वातावरण याही गोष्टीत वापरलं आहे. त्याची कॅमेरा हाताळण्याची विशिष्ट पद्धत. क्षणमात्र चरकायला लावणारे कॅमेऱ्यांचे कोन, उदास करून टाकणारा मलूल संधिप्रकाशाची आठवण करून देणारा पोत... हे सगळं काही उपस्थित आहे; पण आपल्या मनावर हुकुमत गाजविणारी त्याची जादू मात्र इथे अंतर्धान पावलेली दिसते.
त्याचं कारण, एरवी त्याच्या गोष्टीत दिसणारे काही महत्त्वाचे घटक इथे अनुपस्थित आहेत.
उदा. त्याच्या गोष्टीत अमानवी घटक असतात. परग्रहावरचे जीव (साइन्स), मृतात्मे (सिक्स्थ सेन्स)... पण ते तपशीलवारपणे दाखविले जात नाहीत. आपण पाहिलं ते नक्की खरं का, की भास... असा प्रश्न पडावा इतकं त्यांचं दर्शन निमिषमात्र असतं. या गोष्टीत मात्र तसं होत नाही. स्टोरी (ती जलपरी)वर हल्ला करणारा तो लांडग्यासारखा प्राणी आपल्याला पुन्हा पुन्हा तपशीलवार दिसत राहतो. त्याची गवताळ पाठ, लाल डोळे, तीक्ष्ण सुळे... सगळं कसं स्पष्ट. त्यामुळे त्याची हिंस्त्रता आपल्या लेखी कमी होत जाते.
दुसरी गोष्ट म्हणजे गोष्टीतल्या पात्रांचा मूर्खपणा. खरं तर इतक्या अविश्वसनीय गोष्टीवर कुणीच सहजासहजी विश्वास टाकत नाही. आपल्याच आयुष्यात ते सारं घडत असलं तरीही विश्वास ठेवायला कचरणारी, हाडामांसाची असाहाय माणसं श्यामलनच्या गोष्टींतून दिसत असत. पण इथे? इथल्या इतक्या सगळ्या पात्रांपैकी कुणीच या वेडगळ वाटू शकणाऱ्या गोष्टीबद्दल शंकासुद्धा घेत नाही. जलपरी, तिच्यावर हल्ला करणारा लांडगा, तिचं रक्षण करू शकणारी ती भयंकर माकडं, जलपरीची भविष्य सांगण्याची क्षमता, तिला परत न्यायला येणारा गरुड, तिला मरता मरता वाचवू शकणारा एक "हीलर'... कशाचा कशाशी काही संबंध आहे? पण गोष्टीतली एकजात सगळी पात्रं या गोष्टीवर डोळे मिटून ताबडतोब विश्वास टाकतात.
तिसरी आणि महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे गोष्टीमागची गोष्ट. आजवरच्या त्याच्या सगळ्या गोष्टीत हे एक महत्त्वाचं सूत्र होतं. "दी विलेज'मध्ये तो भीती या मूलभूत भावनेबद्दलच काही सांगू पाहत होता, तर "साइन्स'मध्ये संकटाचा वापर करून माणसाचं श्रद्धेकडे परतणं त्यानं रंगवलं होतं. वरवर दिसणारी सरळ गोष्ट आणि तिच्याआड दडलेली ही आशयसमृद्ध गाभा असलेली गोष्ट असं त्याच्या चित्रपटांचं स्वरूप होतं; मात्र हा संबंध अगदी दिसे-न-दिसेसा सूक्ष्म असे. इथे मात्र तसं होत नाही. या गोष्टीतल्या नायकापासून नायिकेपर्यंत सगळी पात्रं येता-जाता सतत त्याचा बटबटीत उच्चार करीत असतात. "प्रत्येकाच्या आयुष्याला काही ना काही उद्देश असतो. त्यासाठीच त्याचं आयुष्य असतं. कळत-नकळत आपण त्या उद्देशाकडे ओढले जात असतो' हे ते सूत्र. बायका-मुलांच्या खुनामुळे एकाकी, निरुद्देश आयुष्य जगणाऱ्या क्लीवलण्डच्या निमित्तानं हे सूत्र प्रथमच सामोरं येतं आणि मग त्याचा परिणाम साफ नाहीसा होईपर्यंत सतत येतच राहतं. पॉल गियामात्ती थेट "श्यामलन' प्रकृतीचा नायक आहे. भूतकाळानं ग्रासलेलं त्याचं आयुष्य, त्याचं आत्मविश्वास हरवलेलं वावरणं, स्वतःच्याच आयुष्याचा हेतू न सापडणं.... या सगळ्या लक्षणांनी युक्त असा क्लीवलण्ड पॉलनं रंगवला आहे. तर श्यामलननं स्वतः या गोष्टीत महत्त्वाची भूमिका केलीय. या जलपरीमुळे ज्याला स्वतःच्या आयुष्याचं मूल्य कळतं आणि त्याच्या हातून पुढे मोठं कार्य घडणार असल्याचा साक्षात्कार ज्याला होतो असा लेखक त्यानं रंगवलाय. तिथे त्याला नाव ठेवायला जागा नाही. ब्राइस हॉवर्डनं केलेली ही जलपरी ऊर्फ स्टोरी मात्र निष्प्रभ आहे. एकतर गूढ दिसण्यापलीकडे आणि घाबरण्यापलीकडे तिला काहीच काम नाही. ती गूढ-सुंदर वाटण्याऐवजी ऍनिमिक वाटते आणि त्याहून महत्त्वाचं म्हणजे ही मुलगी जलपरी दाखवलेली असूनही तिचा
पाण्यातला वावर दाखवून प्रेक्षकांवर छाप टाकण्याचा प्रयत्न श्žयामलननं अजिबातच केलेला नाही. तसंच क्žलीवलण्ड आणि तिचं नातंही पुसट राहून जातं; शिवाय ती कपडे का घालू इच्छित नाही, हेही एक गूढच.
भुताची गोष्ट रंगवून सांगण्याचा श्यामलनचा हातखंडा मंत्र हरवलाय?
-मेघना भुस्कुटे ( sakalmadhun )