प्रश्न आणि प्रश्न

अमेरिकेसारख्या सर्वशक्तिमान महासत्तेनं दहशतवादाविरुद्ध लढा पुकारून किती काळ लोटला? पाण्यासारखा पैसा, सर्व प्रकारची प्रगत शस्त्रास्त्रं, मनुष्यबळ आणि धगधगती सूडाची इच्छा असूनही त्यांना कितीसं यश मिळालं? थोड्याफार फरकानं जगातल्या सगळ्याच दहशतवादी युद्धांबद्दलही हेच दिसत नाही का? असं का? "सूड' या शब्दानं प्रेरित असलेल्या साऱ्यांचीच हीच नियती असणार आहे का? मग या साऱ्याचा शेवट काय? की निव्वळ रक्त? "म्युनिक'ची गोष्ट फक्त इस्त्राएल-पॅलेस्टिनी संघर्षाच्या एका लहानशा प्रकरणापुरती आहे. पण ती असे अनेक सर्वव्यापी प्रश्न उभे करत जाते. देशाभिमानानं प्रेरित होऊन, जीव पणाला लावून आपल्या राष्ट्राच्या शत्रूंना मारणाऱ्या एखाद्या वीराची गोष्ट म्हणजे किती रोमॅण्टिक गोष्ट. वरवर पाहता "म्युनिक'ची गोष्ट तशीच आहे. पण या रोमॅण्टिक वेगवान साहसाला इतर अनेक संदर्भ देत स्पीलबर्ग त्यातून नवेच अर्थ शोधत जातो. "व्हेजेनन्स' या जॉर्ज जोनास लिखित पुस्तकाचा "म्युनिक'ला आधार आहे. 1972 च्या ऑलिम्पिकमधली दुर्दैवी घटना, त्यानंतरच्या राजकीय हालचाली आणि या सत्य घटनांत प्रत्यक्ष सामील असलेल्यांचे अनुभव... या साऱ्याची जोड त्याला आहे. त्यातून साकारतं एका कलाकाराचं भाष्य. आयुष्याबद्दलचं. नुसताच वेगवान सूडपट नव्हे. 11 इस्त्रायली ऍथलिट् सना म्युनिकच्या ऑलिम्पिकमध्ये पॅलेस्टिनी दहशतवाद्यांनी ठार केलं. त्याचा सूड घेण्यासाठी म्हणून इस्त्रायलकडून एका विशेष पथकाची नेमणूक करण्यात आली. ते हे पाच जण. ऍव्हनर (एरिक बाना), स्टीव्ह (डॅनियल क्रीग), कार्ल (सिअरन हाईण्डस), रॉबर्ट (मॅथ्यू कॅसोविट् झ) आणि हान्स (हॅन्स झिरालर). ऍव्हनर त्यांचा प्रमुख. या हत्याकांडामागे असलेल्या 11 जणांना टिपून ठार करणं हे त्याचं उद्दिष्ट. त्यासाठी त्याला आपली दिवस भरत आलेली बायको सोडून कामगिरीवर रुजू व्हावं लागलेलं आहे. कुठल्याही वेगवान थरारक रहस्यपटासारखे त्यांचे प्लॅन्स आपल्यासमोर उलगडत जातात. पण त्याबरोबर या कटांमध्ये गुंतलेल्या माणसांची मनं, मतं, त्यांचे स्वभाव, सवयी, त्यांची पार्श्वभूमी... हे देखील दिग्दर्शक आपल्यासमोर ठेवत जातो. मग ते फक्त कामगिरी फत्ते करणारे द्विमित वीर उरत नाहीत. ती आपल्यासारखीच हाडामांसाची, शंकित होणारी, बुचकळ्यात पडणारी, चुकणारी माणसं होऊन जातात. याच गोष्टीत सिनेमाचं वेगळेपण आहे. कदाचित म्हणूनच "म्युनिक'ची गोष्ट काहीशी संथ आहे. आपल्या कल्पनेत असणारा देशभक्तीचा- उदात्त बलिदानाचा भगवा रंग गोष्टीच्या सुरुवातीला असतो. इस्त्रायलच्या पंतप्रधान गोल्डा मायर यांच्या काही कडव्या वाक्यांतून तो जाणवतो. पण गोष्ट जसजशी पुढे सरकते, तसतसा हा रंग फिका पडत जातो. वेग काहीसा मंदावतो. थरार तर आहेच, पण त्याहीपेक्षा जास्त मोठा संभ्रम आहे. एरिक बानानं हा संभ्रमित नायक रंगवला आहे. त्याबद्दल त्याला द्यावी तेवढी दाद कमीच आहे. रोखठोक, स्वप्नाळू, धीरोदात्त नायकापासून एका संभ्रमित, सामान्य, असहाय माणसापर्यंत त्याचा प्रवास घडतो. तो त्यानं जिवंत केलाय. सरतेशेवटी या अकरा जणांपैकी नऊ जणांना ठार करण्यात या पथकाला यश येतं, पण उरलेले दोन जण अंधारातच राहतात आणि तरीही कामगिरी संपत आलेली नसतेच. कारण अधिक सामर्थ्यशाली, अधिक क्रूर शत्रू पुन्हा पुन्हा उभा ठाकत असतोच... या साऱ्याचा शेवट काय, असा प्रश्žन आपल्याला विचारत चित्रपट संपतो. तो कसलीही आयती उत्तरं देत नाही व प्रेमाबिमाचे संदेश देत नाही. उपदेश तर त्याहून करत नाही. या सगळ्या गोष्टींचं सार म्हणता येईल असा चित्रपटातला एक प्रसंग असा- एका दहशतवाद्याला ठार करण्यासाठी फोनमध्ये बॉम्ब लावलेला आहे. उत्तरादाखल त्याचा आवाज ऐकला की स्फोट घडवून आणला जाणार. सगळी तयारी जय्यत. फक्त त्याचा आवाज ऐकण्याचीच खोटी. फोन वाजतो आणि फोनवर उत्तरते त्याची चिमुरडी लेक. हे सारं ठावूक नसल्यामुळे रिमोटचं बटण दाबलं जाणारच असतं, इतक्यात ऍव्हनर त्याला थांबवतो. ती पोर सुखरूप घराबाहेर पडते आणि मगच स्फोट होतो. आपल्या लक्षात राहतं ते त्या पोरीचं निष्पाप हसू. तिला वाचवण्यासाठी ऍव्हनरने केलेली धडपड आणि तिच्या बापाचा- नुसत्या दहशतवाद्याचा नव्हे- गेलेला बळी... आपल्या काळजाचे ठोके वाढवणारे असे अनेक प्रसंग, त्यातल्या माणसांचं कमकुवत, चिवट माणूसपण, अंगावर शहारा आणणाऱ्या निर्घृण हत्या आणि अनेक निरुत्तर करणारे प्रश्न. "म्युनिक' बघायचा असेल तर हे सगळे पेलण्याची तयारी ठेवायला हवी.

-मेघना भुस्कुटे