लिन्च लॉजिक - मलहॉलन्ड ड्राईव्ह

मलहॉलन्ड ड्राईव्ह चित्रपटाच्या गुणवत्तेबद्दल एकमत असणं जराही संभवत नाही, जसं त्याच्या दिग्दर्शकाच्या गुणवत्तेबद्दलही एकमत असणं शक्य नाही. वादग्रस्त हा एकच शब्द दिग्दर्शक डेव्हिड लिन्च आणि त्याचे चित्रपट यांना चालण्यासारखा आहे. ब्लू व्हेलवेट, वाईल्ड अँट हार्ट यासारख्या चित्रपटांमधला आशय प्रक्षोभक असला, तरी निदान त्यांच्या कथनाचा अर्थ तरी कळण्यासारखा होता. पुढल्या काळातल्या लॉस्ट हायवेसारख्या चित्रपटाकडून तीही अपेक्षा ठेवता येत नाही.
भ्रष्टाचार, हिंसा, सेक्स यासारख्या भडक विषय़ांची अगम्य मांडणी हा सामान्यतः लिन्चच्या चित्रपटांचा विषय म्हणता येईल. उदाहरणार्थ लॉस्ट हायवेमध्ये एका प्रसंगात नायक एका पार्टीला जातो. तिथे त्याला एक चमत्कारिक माणूस भेटतो. हा माणूस नायकाला सांगतो, की जसा मी आता तुझ्यासमोर आहे, तसाच तुझ्या घरीदेखील आहे. फोन करून पाहा. नायक फोन करतो, तर हा समोरचा माणूसच पलीकडून फोन उचलतो, आता हा प्रसंग म्हटलं तर नाट्यपूर्ण आहे. पण प्रत्यक्षात घडणं कसं शक्य आहे. पुन्हा स्पष्टीकरण देण्याचा लिन्च प्रयत्न करेल तर तेही नाही. प्रेक्षकाला भलत्या वाटेवर पोचवून पसार होणं, ही लिन्चची खासियत म्हणावी लागेल. मलहॉलन्ड ड्राईव्हही या जातकुळीचा चित्रपट आहे.
अशी वदंता आहे की मलहॉलन्ड ड्राईव्ह हा टेलिव्हिजन पायलट म्हणून बनवण्यात आला होता. एबीसी टेलिव्हिजनने नाकारल्यावर लिन्चने ठरवलं की आणखी थोडी भर घालून याचा चित्रपट बनवावा. त्याप्रमाणे ही भर घालण्यात आली. या हकिकतीत सत्य किती आणि कल्पित किती हे कळायला मार्ग नाही,पण एक गोष्ट खरी, की यातला तासाभराचा भाग हा एका काळजीपूर्वक लिहिलेल्या रहस्यकथेसारखा आहे. तर उरलेला भाग प्रचंड गोंधळाचा आहे.
रिटा (लॉरा एलेना हारिंग) एक प्रतिथयश अभिनेत्री आहे. आपल्यावर होणा-या खुनी हल्ल्यातून ती कशीबशी सुटका करून घेते. पण स्मरणशक्ती गमावून बसते. मग एका रिकाम्या घरात ती तात्पुरता आसरा मिळवते. हे घर असतं बेट्टीच्या (नओमी वॉट्स) नात्यातल्या कोणा बाईचं. तिने बेट्टीला या घरात राहण्याची परवानगी दिलेली असते. त्याप्रमाणे हॉलीवूडमध्ये नशीब आजमावयला आलेली बेटी या घरात उतरते. ती रिटाला मदत करायचं ठरवते आणि दोघी मिळून रिटाच्या कोड्याचा उलगडा करायच्या मागे लागतात.

मलहॉलन्ड ड्राईव्ह हा प्रेक्षकांसाठी म्हणजे डेव्हीड लिन्चचे चित्रपट न पाहणा-या प्रेक्षकांसाठी असा भास तयार करतो की, आपण एक रहस्यपट पाहत आहोत. यात या दोघी सुंदर नायिका तर आहेतच, वर अमुक नायिकेला अमुक भूमिका देण्यासाठी वरून दबाव आलेला एक दिग्दर्शक आहे, पोलीस आहेत, गुन्हेगार आहेत, रहस्यमय मृतदेह आहे आणि एकूण रहस्यपटात चालण्यासारख्या ब-याच गोष्टी आहेत. मात्र हा चित्रपट रहस्यपट नाही. किंबहुना तो कोणत्याही एका साच्यात बसणं कठीण आहे. पहिल्या आर्ध्याहून अधिक भागात तो जी रचना करतो,त्यातली बरीचशी तो उरलेल्या भागात विस्कटून टाकतो. आतापर्यंत गृहीत धरलेल्या प्रत्येक गोष्टींविषयी शंका तयार करतो. अगदी यातल्या दोन नायिकांच्या मूलभूत अस्तित्त्वापर्यंत कोणतीच गोष्ट आपण आधी कल्पना केली तशी नाही असं आपल्या लक्षात येतं. मात्र ती कशी आहे याचं निश्चित उत्तर आपल्याला हुलकावणी देत राहतं.
तरीही मलहॉलन्ड ड्राईव्ह लक्षवेधी ठरतो, तो या अखेरच्या भागामुळेच. हा भाग जर उत्तर शोधण्यात खर्ची पडला तर आपल्याला एक चांगला रहस्यपट पाहिल्याचं समाधान मिळालं असतं. पण ड्राईव्ह हा त्या पलीकडला, अधिक अदभुत अनुभव आपल्याला देतो. आपल्याला केवळ कथेच्या शेवटाशी गुंतवून न ठेवता एकूण रचनेचा अधिक बारकाईने विचार करायला लावतो. हा विचार अनेक नव्या शक्यता उघड करतो. आणि याचा अर्थ लावायचं कामही आपल्यावर सोडतो. इथे बसणारे धक्के आपल्याला कथेच्या ओघातून हलवून बाहेर काढतात आणि आपण अधिक जागरुक होतो.
इतर दोन गोष्टी या चित्रपटात जाणवण्यासारख्या आहेत. ते म्हणजे फिल्म नवार (film noir) पद्धतीने केलेलं हॉलीवूडचं गडद चित्रण आणि स्वप्नांचा, आभासांचा कथेतला वापर. एका परीने पाहायचं तर ही स्वप्न, हे आभास, या चित्रपटाच्या प्रकृतीशी अधिक जवळचं नातं सांगणारं आहेत. स्वप्नांना ज्याप्रमाणे आपण तर्कशास्त्र लावू शकत नाही, ती आपली आपण उलगडतात आणि पाहत राहण्यापलीकडे आपल्या हातात काहीच उरत नाही, तसंच मलहॉलन्ड ड्राईव्हचं आहे. तो त्याच्या गतीने उलगडतो. कोणत्याही तर्कशास्त्राशिवाय ड्रिम लॉजिकप्रमाणे त्यालाही एक स्वतःचं लिन्च लॉजिक आहे, असं म्हणता येईल. त्याचं शक्तीस्थान त्याचा विक्षिप्तपणा हेच आहे. हे लक्षात ठेवलं तरच मलहॉलन्ड ड्राईव्ह रुचेल. कदाचित आवडेलही.
-गणेश मतकरी