थेट रचनेतलं कौशल्य

चित्रपट जेव्हा ओळखीची वाट सोडून वेगळा रस्ता धरतात तेव्हा ते स‌र्वच प्रकारच्या प्रेक्षकांना आवडतीलच असं खात्रीने सांगता येत नाही, किंबहूना तसं न होण्याची शक्यता अधिक. टॉम टायकर दिग्दर्शित रन लोला रन (1998) या जर्मन चित्रपटाचा मात्र हा विशेष म्हणावा लागेल, की पाहणा-या प्रत्येकाला तर तो आवडतोच. वर आयुष्याकडे पाहण्याचा एक चौकस दृष्टिकोनही तो आपल्या प्रेक्षकांना देऊऩ जातो.
ब-याचदा गुंतागुंतीच्या, अतिशय हुशारी दाखविणार-या कल्पनांपेक्षा सोप्या कल्पनाच अधिक थेटपणे प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचतात असं दिस‌तं. रन लोला रनच्या केंद्रस्थानी अशीच एक अतिशय सोपी, प्रत्येकाला स‌हज कळेलशी कल्पना आहे आणि दिग्दर्शकाने ती तितक्याच स‌रळपणे पडद्यावर आणली आहे. आपल्या आयुष्यातला प्रत्येक क्षण हा आपल्यासाठी (आणि कधी कधी दुस-यासाठीही) परिवर्तनाचा क्षण ठरू शकतो आणि आपली छोट्यात छोटी कृतीही किती दूरगामी परिणाम करणारी ठरू शकते, हा या चित्रपटामागचा विचार. मात्र तो पोहोचवताना दिग्दर्शकाने पटकथेच्या रचनेच्या सांकेतिक नियमावलीत न सापडता वेगळी युक्ती काढली आहे. ती म्हणजे 20 मिनिटांच्या कालावधीत घडणा-या घटनांना संबंधित स‌र्व शक्यतांसह तीन वेळा दाखवणं. आणि निष्कर्षाची जबाबदारी प्रेक्षकांवर सोडणं.
हा चित्रपट कमी बोलतो आणि ब-याच गोष्टी प्रत्यक्ष दाखवतो. त्याला कथा म्हणावी तर आहे, पण ती अगदीच जुजबी.
एके स‌काळी लोलाच्या (फँका पोटेण्टे) घरचा फोन वाजतो. तिचा मित्र मनी संकटात अस‌तो आणि तो या परिस्थितीत सापडायला काही प्रमाणात लोलाही जबाबदार अस‌ते. मनीकडची पैशांची थैली अपघाताने एका भिका-याकडे गेलेली असते आणि पुढल्या 20 मिनिटांत जर हे पैसे मिळाले नाहीत तर मनीचा बॉस‌ त्याला आणि लोलाला खलास करेल याची खात्रीच असते. लोला मनीला धीर देते. जिथे आहे तिथे थांबण्याची सूचना करते. आणि 20 मिनिटांत पैसे घेऊन पोहोचण्याचं वचनही. फोन ठेवल्याक्षणी तिची जी पळापळ सुरू होते. ती चित्रपटाचं नाव जरूर सार्थ ठरवते.
सेट अपचा पाच -दहा मिनिटांचा भाग सोडला तर उरलेला चित्रपट म्हणजे लोकांच्या मनीप-यंत पोहोचण्यासाठी केलेल्या प्रवासाच्या तीन शक्यता आहेत आणि हा चित्रपटाचा स‌र्वात महत्त्वाचा भाग आहे. या शक्यता वेगवेगळ्या प्रकारांनी बदलतात. लोलाला वाटेत भेटणा-या लोकांबरोबरच तिचं वागणं हे प्रत्येक शक्यतेत बदलतं. आणि या बदलाबरोबर लोकांचा भविष्यकाळही बदलतो. जो आपल्याला वेळोवेळी छायाचित्र मालिकेच्या स्वरूपात दिस‌तो. तिच्या गतीत अथवा घटनाक्रमात होणा-य़ा किंचित बदलाचे परिणाम लगेचच दिस‌तात. उदाहरणार्थ एक अँम्ब्युलन्स लोलाला लिफ्ट देते की नाही. यावर मनीचं आयुष्य अवलंबून असतं. आणि लोलाची वडिलांबरोबर होणारी किंवा न होणारी भेट तर स‌र्वांच्याच आयुष्यात बदल आणणारी ठरते.
या चित्रपटात तपशीलांचा विचार फार बारकाईने केलेला आहे. या 20 मिनिटांच्या कालावधीत कोण कुठे आहे. त्याच्या वागण्याबोलण्यात काय फरक कशामुळे पडेल आणि त्याचा काय परिणाम पुढे घडणा-या गोष्टींवर होईल, यावर विशेष लक्ष पुरवलेलं आहे. नियती (आंधळ्या बाईने मनीला पैशांचा मार्ग दाखवणं) किंवा अटळ घटना (गाडीला होणारा अपघात) यांनादेखील चित्रपटात स्थान आहे. एकूण थोडक्या वेऴात कोणताही उपदेश न करता हा चित्रपट आपल्याला जीवनाविषयी बरंच काही सांगतो.
वेगवान संकलन,स्टायलिश चित्रिकरण,जोरदार संगीत,छायाचित्र अँनिमेशन ब्लँक अँण्ड व्हाईट चित्रिकरण यांसारख्या युक्त्यांचा वापर,गती वाढवणं, कमी करणं, पडद्याला विभागून प्रसंग अधिक उत्कंठावर्धक करणं, अशा अनेक गोष्टीमुळे रन लोला रनचा लुक हा एम टीव्हीच्या म्युझिक व्हिडियोसारखा झाला आहे. पण केवळ दृश्य रुपावर विसंबून अशी तुलना योग्य नाही. कारण म्युझिक व्हिडियोच्या अंगचा ढोबळपणा इथे नावालाही नाही. इतका अर्थपूर्ण, पण कोणताही आव न आणणारा चित्रपट आपल्याला क्वचितच पाहायला मिऴेल.
-गणेश मतकरी ( महानगरमधून)