दिशाहीन वणवणीचा कोलाज

सत्य आणि असत्य, वास्तव आणि आभास. प्राप्य आणि दुष्प्राय. म्हटलं तर दोन टोकांचे दोन ध्रुव आणि म्हटलं तर एकाच नाण्याच्या दोन बाजू. पाठीला पाठ लावून येणाऱ्या. रेसभर अंतरावर वसणाऱ्या. त्यांच्यामधल्या सीमेवरच्या या धूसर शापित प्रदेशात आपल्या सर्वांचीच चाललेली ही वणवण तरीही हाती लागत नाही काहीच... अपर्णा सेन यांच्या "फिफ्टिन्थ पार्क ऍव्हेन्यू'ला गुंफणारं हे अंतःसूत्र त्यांच्या गोष्टीमधल्या अनेक सुट्या सुट्या पदरांतून ते पुनरावृत्त होत राहातं. भानावर आणत राहतं.
सरळसोटपणे पाहायला गेलं, तर ही गोष्ट आहे मिताली ऊर्फ मिठीची. स्कीझोफ्रेनिया आणि एपिलेप्सी या दोनही रोगांची लक्षणं घेऊन जगणाऱ्या मुलीची. तिच्या सांगण्यावरून "15, पार्क ऍव्हेन्यू' हा पत्ता शोधायला निघालेली तिची बहीण अनू आणि मिठी स्वतः आपल्याला सुरुवातीलाच दिसतात. पार्श्वभूमीला ट्रॅफिकचे, वाहनांच्या हॉर्नस् चे आवाज.
सिनेमा एका संथ गतीनं पुढे सरकत जातो तसतशी आपल्याला मितालीच्या आयुष्याची, तिच्या वर्तुळातल्या लोकांची, तिच्या आयुष्यातल्या वास्तव- अवास्तवाची ओळख होत जाते. तिची शून्य संभ्रमित हरवलेली नजर. काहीसं वेडसर वागणं. विचित्र हालचाली. आणि त्याच्या घरातल्यांची तिच्या सोयीनं होणारी फरपट.
अनू ही तिची बहीण. बुद्धिवादी. करियरिस्ट. पण मिठीची जबाबदारी असल्यामुळे तिचं आयुष्य जणू थांबून राहिलंय. संजीव या मित्रासोबत लग्न करणं तर दूरच, थोडासा मोकळा वेळ वा आनंद मिळणंही मुश्किल. मिठीची आई असहाय. काहीच करता येत नाही. आणि काळजी तर वाटत राहतेच अशा वयात असलेली. काहीशी अंधश्रद्धा त्याहूनही दयनीय. बिचारी भासणारी आणि ज्यो ज्यो हा मिठीचा प्रियकर. तिच्यावर भीषण बलात्कार होण्याआधी तिचा नियोजित वर असलेला. बलात्कारानंतर उफाळलेल्या तिच्या स्कीझोफ्रेनियाला सामोरा न जाऊ शकलेला. आता लक्ष्मी या स्त्रीशी विवाह करून दोन मुलांचा बाप झालेला.
फ्लॅशबॅक तंत्रानं- मिठीच्या नव्या डॉक्टरांना ही माहिती देता देता आपल्याला ही पात्रं परिचित होतात ज्यो ज्योशी आपलं लग्न झालेलं आहे. आपल्याला पाच मुलं आहेत; पण अनूसकट सगळं जग आपल्याविरुद्ध कट करून आपल्याला त्यांच्याकडे जाऊ देत नाहीय, अशा भासात जगणारी मिठी. सद्दाम ज्यो ज्योला मदत करणार आहे आणि बाकी सारं जग बुशच्या बाजूचं, ही तिची पक्की समजूत. त्यातून दिग्दर्शिकेने मोठ्या समर्पक पद्धतीनं तुम्हा-आम्हा सगळ्यांनाच मितालीच्या शोकांतिकेत सामावून घेतलं आहे.
भूतानमध्ये सुट्टीवर गेलेली ही सगळी मंडळी योगायोगानं आपापली विश्व घेऊन एकमेकांशी नकळत टक्करतात, ते अपरिहार्यच. मग मिठीच्या नव्या डॉक्टरांमध्ये गुंतत जाणारी अनू. त्यामुळे किंवा कदाचित अपरिहार्यपणे तिच्यापासून लांब जाणारा तिचा मित्र संजीव, स्वतःच्या असहायतेचीच कीव करणारी मिठीची आई, मिठीला कुठल्या ना कुठल्या प्रकारे मदत करू पाहणारा ज्यो ज्यो आणि त्यामुळे दुखावली जाणारी - असुरक्षित वाटून घेणारी त्याची पत्नी लक्ष्मी.
ही सगळी माणसं आपापल्या आयुष्यातली स्वप्न-स्वप्नभंग, आशा-निराशा आणि आपापले अपराधीभाव घेऊन जगत राहतात. सुख शोधण्याची धडपड करत राहतात. एकमेकांवर वृथा आरोप-प्रत्यारोप करतात. एखाद्या पिंजऱ्यात सापडलेल्या प्राण्यासारखी निष्फळ धडपड करून पाहतात.
त्याची अखेर होते, ती पुन्हा एकदा "15 पार्क ऍव्हेन्यू' शोधायला निघालेल्या मितालीच्या प्रवासासह. तिला खुणावणाऱ्या तिच्या आभासाच्या विश्वात जाण्यासाठी मिताली त्या रस्त्यावरून परागंदा होते. बाकी सारे तसेच आपापल्या श्रेयाच्या शोधात वणवणणारे. मिठीला शोधणाऱ्या या माणसांच्या सैरावैरा धावण्याकडे, त्यांच्या आजूबाजूच्या बघ्यांकडे पाहता पाहता कॅमेऱ्याचा कोन बदलतो. त्यांच्या बरोबरीला असलेले आपण कॅमेऱ्याच्या साथीनं वर जातो आणि वरून दिसते आपल्याला त्यांची धडपड, दिशाहीन. अस्तित्वात नसलेल्या वास्तवाच्या शोधात चाललेली. सरतेशेवटी एक तरुण तिथून मजेत शीळ घालत चक्कर मारतो, तेव्हा त्यानं आपल्याला दिलेलं अलिप्त पर्स्पेक्žटिव्ह आपल्या लक्षात येतं आणि त्या सगळ्या वणवणण्यातली निष्फळता जाणवून जाते.
यापरते काय सांगावे? शबाना आझमी आणि कोंकणा सेन-शर्मा या दोघीही आपापल्या भूमिका अक्षरशः जगल्या आहेत.
-मेघना भुस्कुटे