दृष्टिकोनातला वेगळेपणा

2001च्या स‌प्टेबर महिन्यात ज्युल्स आणि मिडीयन हे बंधू अग्निशमन दलाच्या जवानांवर एक माहितीपट करत होते. अकरा तारखेच्या स‌काळी एका गँस लीकच्या तक्रारीमुळे हे जवान न्यूयॉर्कमधल्याच एका मध्यमवस्तीच्या भागात पोचले. तेव्हा ज्युल्स यांच्यात बरोबर होता. अचानक आलेल्या विमानाचा घरघराट ऎकून त्याने कॅमेरा फिरवला आणि त्यात दिस‌लेल्या दृश्याने जग हादरून गेलं.वर्ल्ड ट्रेड सेंटरवर पहिलं विमान आदळतानाचा हा शॉट होता. दुस-याच क्षणी स‌र्व जवान आणि ज्युल्स‌ वर्ल्ड ट्रेड सेंटरच्या दिशेने सुसाट निघाले. आणि कॅमेरा या भयानक घटनेचा अवशेष टिपत राहिला.
9-11या माहितीपटात दिस‌णारे ज्युल्स आणि मिडीयन बंधू आणि त्यांचं फूटेज आठवण्यामागचं कारण म्हणजे 2008च्या जानेवारीत अमेरिकेत प्रदर्शित झालेला क्लोवरफिल्ड. क्लोवरफिल्ड हा कोणत्याही स‌त्य घटनांवर आधारित असण्याची शक्यताच नाही. कारण तो मुळात आहे एक मॉन्स्टर मुव्ही आणि न्युयॉर्कच काय पण कोणत्याहीन शहरात किंग काँग- गॉडझिलाचा नातलग शोभण्याजोग्या प्राण्याने धुमाकूळ घातल्याची घटना झालेली नाही, होण्याची शक्यता नाही, तरीही 11 स‌प्टेंबरच्या घटनेचे अनेक संदर्भ इथे अतिशय वास्तववादी पद्धतीने पाहायला मिळतात.
प्रत्यक्ष कथानकाकडे वळण्याआधी आणखी एका संदर्भाचा उल्लेख आवश्यक आहे. ज्याची क्लोवरफिल्डच्या संकल्पनेत मोलाची भूमिका आहे. तो म्हणजे ब्लेअर विच प्रोजेक्ट हा चित्रपट. एका गावातल्या चेटकीच्या दंतकथेवर माहितीपट करण्यासाठी गेलेले काही विद्यार्थी बेपत्ता झाले अन त्याचं मिळालेलं फूटेज केवळ संकलनानंतर प्रेक्षकांसमोर आणलं जातंय अशी ब्लेअर विचमागची कल्पना होती. यातली घटना ही केवळ कॅमेराच्या लेन्समधून सांगितली गेली होती, भीती जे दिसतंय त्यातून तयार होण्यापेक्षा जे दिसण्याच्या परिघापलीकडे आहे. त्यातून तयार होत होती. आणि अऩेक प्रश्न अनुत्तरीत ठेवूनही एक धक्कादायक अनुभव देणारा हा चित्रपट होता. स्पेशल इफेक्ट्स,नीट गोष्ट मांडणारी पटकथा किंवा स्टार्स यांचा संपूर्ण अभाव असूनही मी पाहिलेला स‌र्वोत्कृष्ट भयपटातला ब्लेअर विच प्रोजेक्ट हा एक.
तर क्लोवरफिल्ड, केवळ कॅमेराच्या नजरेतून घटना सांगितली जाणं आणि स‌र्व प्रश्नांना उत्तरे देणारी पटकथा नसणं या गोष्टी इथे ब्लेअर विचच्या संकल्पनेतून थेट आलेल्या आहेत. तर जवळजवळ माहितीपटात शोभण्यासारखं एका शहराचं (खरं तर प्रसिद्ध शहराचं म्हणजे, न्यूयॉर्कचं) नेस्तनाबूत होणं सामान्य माणसाच्या दृष्टिकोनातून दाखवलं जाणं. 9-11ची आठवण देणारं आहे.
मला वाटतं क्लोव्हरफिल्डला मॉन्स्टर मूव्ही न करता 9- 11च्या घटनेप्रमाणेच दहशतवादी हल्ल्याची गोष्ट करणं स‌हजशक्य झालं असतं. जो प्रत्यक्ष शक्यतेच्या कोटीतला नक्कीच आहे. मात्र कदाचित ते अमेरिकन प्रेक्षकांसाठी फार त्रासदायक, कदाचित न पाहावणारं झालं अस‌तं.
एक लक्षात घ्यायला हवं की, दोन इतके मजबूत संदर्भ असूनही क्लोव्हरफिल्ड हा रचायला आणि प्रत्यक्षात आणायलाही अत्यंत कठीण चित्रपट आहे. आणि त्याचं पूर्ण क्रेडिट दिग्दर्शक मॅट रिव्हज आणि पटकथाकार डू गोदार यांना द्यायला हवं. पटकथा कठीण अशासाठी की ती कुठेही रचल्यासारखी न वाटता पुढेपुढे जायला हवी. ती कॅमेरावर चित्रीत करण्यामागे चित्रपटातल्या पात्रांनाच काही विशिष्ट कारणं हवीत. हे चित्रण अतराअंतराने तुटक होत असूनही त्याला एकसंघता हवी आणि घटनेचे स‌र्व पैलू त्यात यायला हवेत.
क्लोव्हरफिल्डच्या सुरुवातीलाच सांगितलं जातं की हे एका कॅमेरावर मिळालेलं फूटेज आहे. पूर्वी सेंट्रल पार्क म्हणून ओळखल्या जाणा-या या भागात सापडलेल्या. मग आपण केवळ हे फूटेज पाहतो.एका प्रस‌न्न पहाटे सुरू झालेल्या, एखाद्या प्रेमकथेत शोभणा-या पहिल्या दृश्यानंतर कॅमेरा पोचतो तो जेसनच्या (माईक व्होगेल) हाती. तो आणि लिली (जेसिका ल्यूकस‌) जेस‌नच्या भावाच्या म्हणजे रॉबच्या (मायकेल स्टाल- डेविड) घरी स‌रप्राईझ पार्टीसाठी निघालेत. रॉब जपानला निघालाय. अन लिलीची योजना आहे की पार्टीतल्या मंडळींचे निरोपाचे संदेश चित्रित करून रॉबला ही टेप भेट द्यायची. पुढे आपण अर्थात कॅमेरा पार्टीत पोहोचतो. इथे रॉबची मैत्रिण बेथ (ओडेन यूस्टमन), पुढे बराच वेळ कॅमेरा चालवणारा हड (टी.जे मिलर) आणि मार्लिना (लिझी काप्लान) यांची थोडक्यात ओळख होते. क्लोव्हरफिल्डचा हा भाग थोडा रेंगाळतो, पण पुढल्या भागासाठी हा सेटअप आहे. हा जमला नाही, अन व्यक्तिरेखांची ओळख, त्यांच्या प्रवासामागची कारणं ठरली नाहीत तर चित्रपट पकड घेणार नाही. लवकरच टीव्हीवर एक बातमी येते. आणि शहरात काही घडत असल्याची कल्पना सर्वांना येते. मंडळी आधी गच्चीत आणि मग रस्त्यावर उतरतात आणि चित्रपट गती घेतो.
क्लोवरफिल्डमध्ये न्यूयॉर्कवर हल्ला करणारा राक्षस हा गॉडझिला वैगैरे चित्रपटातल्याप्रमाणेच प्रचंड आणि नासधूस करणार अस‌ला तरी कथा घडते ती सामान्य माणसांना प्रमुख भूमिकेत ठेवून.त्यामुळे अशा चित्रपटांमधील मीडिया-आर्मी- राजकारणी वैगेरेंच्या स्ट्रेटे ज्यांना आपसूक कात्री लागते. आणि कॅमेराधारकांच्या आपला अन आपल्या मित्रांचा जीव कसा वाचवायचा, या प्रश्नांना महत्त्व येतं. प्रेक्षकांची नजरही कॅमेराच्या मर्यादित आल्याने त्याला फार काही दिसू शकत नाही. मात्र ही मर्यादाच खरी भीती तयार करते.जी एरवी मॉन्स्टर मुव्हीजमध्ये बहुदा वाटतच नाही.
दिग्दर्शकाने चित्रपट वास्तव वाटण्यासाठी कॅमेरा हँन्डिकॅमच्या स‌हजतेने तर वापरला आहेच.वर हँडिकँमच्या अनेक गुणदोषांचाही वापर सामावून घेतला आहे. जेसनने लिलीशी बोलताना तिच्या नकळत मागच्या सुंदर मुलींचं चित्रण करणं, नाईट व्हिजनचा वापर, काही चित्रीत केलेल्याच टेपवर ही नवी दृश्य चित्रीत करण्यात आल्याने मधेच काही सेकंदांसाठी दिसलेला पूर्वीच्या दृश्यांचा भाग आणि त्यांचा व्यक्तिरेखांसाठी लागणारा संदर्भ अशा अनेक ठिकाणी हँडीकँमच्या वापराच्या खूणा सोडलेल्या दिस‌तात. प्रत्यक्षात अनेक कॅमेरांनी शूट केलेल्या दृश्यांना एकजीव करून एका कॅमे-याचं म्हणून वापरणं, दृश्यांनी ग्रेनी करणं. असे तांत्रिक चमत्कारही आहेत. त्याशिवाय स्पेशल इफेक्ट्सच्या मर्यादित आणि पटण्यासारखा वापर ही क्लोवरफिल्डची खासियत आहे. माझं वैयक्तिक मत विचाराल,तर मी म्हणेन की शेवटाकडे हेलिकॉप्टरमधून दिसणारं प्राण्याचं जवळजवळ संपूर्ण दर्शन नस‌तं. तर बरं झालं असतं. मात्र मॉन्स्टर मुव्ही या चित्रप्रकाराचाही एक प्रेक्षकवर्ग आहेच. त्यामुळे दिग्दर्शकाला त्यांचाही विचार थोड्या प्रमाणात करायला हवा. हे तर उघड आहे.
क्लोवरफिल्ड आपल्याकडे अजून का आला नाही कोण जाणे. पण माझ्या मते तो येण्याची शक्यता नक्कीच आहे. काही अपेक्षेबाहेरचं पाहण्याची तयारी असलेल्यांनी त्याची वाट पाहायला हरकत नाही.
-गणेश मतकरी