सुन्न करणारा अनुभव

गोष्टीला सुरुवात होते उत्तररात्रीच्या उदास, कृत्रिम, पिवळसर उजेडात. चार तरुणांचे तणावपूर्ण चेहरे. संथ-ठाम गतीनं चाललेली त्यांची तयारी. जोडीला काहीशा हिस्टेरिक सुरात चाललेलं धर्मग्रंथांचं पठण, बहुधा कुराण.
ताणलेल्या मनःस्थितीचं जाणीवपूर्वक सूचन करणारा, शैलीदार म्हणता येईल असा हा एकच प्रसंग. नंतरच्या सगळ्या पटाशी विरोधाभास सांगणारा. पार्श्वभूमीचं काम करणारा. गोष्ट मात्र आपल्याला चिरपरिचित अशीच. 9/11 ची गोष्ट. ती पडद्यावर उलगडत जाते ती पद्धत मात्र या सिनेमापुरती अनपेक्षित. वेगळीच. म्हटली तर कुठल्याही "सफाईदार'शैलीनं न सांगितलेली. म्हटली तर तीच या गोष्टीची शैली. अवघड. ओढून नेणारी.
गोष्ट विमानाच्या- "युनायटेड 93'च्या - अपहरणाची आहे हे आपल्याला माहीत असतंच. पण त्यातला कुठल्याच पात्रांशी साधी आपली ओळखही करून दिलेली नाही. मग दर संभाव्य मरणाऱ्या माणसागणिक एक प्रेयसी अशी हिशोबी "दत्ता'स्टाईल तर दूरच.
उड्डाणाला सज्ज होणारे "युनायटेड 93'. त्याचे कर्मचारी त्यांच्यासाठी नेहमीसारखा रुटीन दिवस, प्रवाशांसाठी सवयीचा असलेला विमानप्रवास, एअर ट्रॅफिक कंट्रोलिंगची यंत्रणा आणि तिथलं कॅज्युअल वातावरण... या साऱ्यांत आपण जवळजवळ अर्धा सिनेमाभर असतो. तरीही त्यांची नावं-गावं, स्वभाव, गुणदोष यांच्यातलं काहीही आपल्या मनावर ठसत नाही. एक घटना आणि त्यात सापडलेली माणसं. त्यांचं बरं-वाईट रिऍक्ट होणं इतकंच.
आधी एका विमानाच्या "हायजॅकिंग'ची शंका येते. तरीही फारसा ताण नाही. कारण हायजॅकिंग ही बऱ्यापैकी सवयीची असलेली गोष्ट असल्याचं, अधिकाऱ्यांच्या वागण्यावरून आपल्या लक्षात येतं. मग विमानाशी असलेला संपर्क तुटतो. तरीही अजून घबराट उडालेली नाही. मग दुसऱ्या एका विमानातून काही संशयास्पद वाटावेत असे आवाज नोंदले जातात. तरीही घबराट नाही. "हायजॅकिंग असू शकेल कदाचित' इतकीच नोंद आणि एकाएकी वर्ल्ड ट्रेड सेंटरवर एक विमान आदळल्याची बातमी "सीएनएन'वर येते. दुसऱ्या विमानाशीही एव्हाना संपर्क तुटलेला. आणि ध्यानीमनी नसताना, बातम्या पाहत असताना, वर्ल्ड ट्रेड सेंटरवर दुसरं विमान आदळतं. धक्क्यानं सुन्न होणं म्हणजे नेमकं काय, ते आपण पडद्यावरच्या माणसांबरोबर अनुभवत असतो.
तरीही "युनायटेड 93'ला साऱ्याचा पत्ता नाहीच. "थोडं उशिरा उड्डाण झालंय, इतकंच' अशी कर्मचाऱ्यांची एकूण प्रतिक्रिया. त्या चार तरुणांचे चेहरेही तणावग्रस्त. "आता सुरुवात करायला हवी.' अशी घालमेल आणि तरी शांत राहण्याची आकांती धडपड.
एअर ट्रॅफिक कंट्रोलिंग यंत्रणेत अभूतपूर्व गोंधळाचं वातावरण. किती विमानं हवेत आहेत. कितींशी संपर्क तुटलाय, नेमकं कोणतं वर्ल्ड ट्रेड सेंटरवर आदळलंय... कसलाच धड पत्ता नाही. आत्मविश्वासातून आलेली बेफिकिरी या यंत्रणेला भोवत असल्याचं स्पष्ट जाणवतं. अशात एक विमान वॉशिंग्टनकडे वळल्याचं लक्षात येतं. आता राजधानी...?
अखेरीस मनाचा हिय्या करून तरुणांपैकी एकजण उठतो आणि एका कर्मचाऱ्यावर हल्ला करतो. विमानात हल्लकल्लोळ, दोन प्रवाशांना भोसकलं जातं. कॉकपिटचा ताबा घेतला जातो.
फक्त चौघे अतिरेकी तरुण. दोन कॉकपिटमध्ये. फक्त दोन बाहेर. एकाच्या हातात सुरा. दुसऱ्याच्या अंगावर टाइमबॉम्बसदृश काहीतरी. त्यांच्या "अल्ला हू अकबर'च्या निर्वाणीच्या आरोळ्या; वेडसर, उन्माद आणि घबराट उडालेले प्रवासी. हे हायजॅकिंग असणार, इतकाच अंदाज असलेले. थरकाप उडालेले. "त्यांना हवं ते करू द्या. म्हणजे आपली सुखरूप सुटका होईल' अशा विचारात असलेले.
पण अतिरेक्žयांच्या वेळेचा चुकलेला अंदाज, त्यांनी वैमानिकांची मृत शरीरं हलवताना ती प्रवाशांना दिसणं आणि विमानात उपलब्ध असलेले फोन्स. या साऱ्याचा एकत्रित परिणाम होतो. "हे हायजॅकिंग नाही, काहीतरी वेगळंय'. त्यातच फोनवरून वर्ल्ड ट्रेड सेंटर आणि वॉशिंग्टनची बातमी कळते. "म्हणजे हे सुइसाईड मिशन...'
पाहता पाहता प्रवाशांचा विचार पक्का होतो. आपण बरेच जण आहोत, ते फक्त चार. हल्ला केला तर काय करू शकणार आहेत ते? प्रतिकार करायचा शक्žय तितका. एक म्हातारा माजी वैमानिक. "वेळ पडली तर मी ताबा घेईन' तरीही इथे म्हणावी तशी योजना, एकजूट, भावनिक आव्हानं वा उदात्त देशभक्तीचे नारे नाहीत. फक्त ताबडतोब झालेली प्रतिकाराची प्रतिक्रिया. पार्श्वभूमीला "आय लव्ह यू डार्लिंग'ची जमिनीवरच्या नातेवाइकांना दिलेली हताश कबुली, जगायची सोडलेली आशा आणि तरीही प्रतिकाराचा कैफ. "अल्ला हू अकबर'च्या बेभान हिस्टेरिक उन्मादाइतकाच जिवंत.
एका क्षणी प्रवासी तरुणांवर हल्ला करतात. मग आपण त्या अनुभवातून वेगळे असे उरतच नाही. कॅमेरा आपल्याला कधी अलिप्त राहूच देत नाही. सुरुवातीपासून शेवटापर्यंत कॅमेऱ्यानं राखलेलं हे भान. तो सतत पात्रांच्या दृष्टिरेषेतूनच सारं दाखवत असतो. त्याचा फायदा. झटापटीत जणू आपण आहोत, ताबा सुटलेल्या विमानासोबत तोल सावरायला धडपडतो आहोत, त्यातही अतिरेक्यांशी बेभानपणे दोन हात करण्याचा प्रयत्न चालू आहे... हे दर्शवणारा कॅमेऱ्याचा जिवंत वावर. या गोष्टीतला अतिमहत्त्वाचा भाग.
अतिरेक्यांचा ताबा सुटतो आणि विमान कोसळतं. बास. काळोख. "त्या दिवशीच्या अपहरण झालेल्या चार विमानांपैकी फक्त युनायटेड 93 आपल्या इच्छित स्थळी पोचू शकलं नाही. विमानातलं कुणीही जिवंत वाचलं नाही. एवढी पाटी.
-मेघना भुस्कुटे